Hayata gözlerini açan insanoğlu, kendisini bir dinî geleneğin ve kültürün içerisinde bulur. Dinî sözler ve telkinlerle karşılaşır, dinî nesne ve mekânları müşahede eder, dindar kimselerle görüşür ve onlarla iletişim içerisinde hayatını sürdürür. Din hakkında ailesinden, çevresinden çeşitli bilgiler öğrenir; dinî ibadetlerini yerine getiren insanları görür ve zaman zaman bu ibadetlere kendisi de katılır. Sorular sorar, araştırmalar yapar, dinî söz ve kavramları kullanmaya yönelir. Bu nedenle çocukluk dönemi, yetişkinlik döneminin dinî inanç, tutum ve davranışlarının oluşmasında başka bir deyişle dinî kimliği inşasında önemli etkiye sahip bir aşamadır. Bu çalışma kapsamında bireysel ve kolektif dinî kimliğin kökenleri, çocukluktan yetişkinliğe kadar olan dinî deneyimler ve kültürel bağlamlar incelenmiştir. Kimlik ve çocukluk dönemi deneyimleri arasındaki ilişki irdelendiğinde görüşmelerin katılımcıların rahat hissettikleri sosyal ortamlarında gerçekleştirilmesi kararlaştırılmıştır. Böylece, katılımcıların dini anlatılar ve geleneklerden edindiği referans çerçevelerini anlamlandırarak dini kimliklerini nasıl inşa ettikleri araştırılma yoluna gidilmiştir. Bu bağlamda dini kimliğin inşasını şekillendiren ve tanımlamaya yardımcı olan faktörler teorik ve alan araştırması olmak üzere iki boyutta analiz edilmiştir. 2021-2022 yılları arasında Kahramanmaraş’ta ikamet eden 25-75 yaş arasında 60 katılımcı ile görüşülmüştür. Çalışmada yetişkin dindar bireylerin dinî kimliklerini nasıl inşa ettikleri nitel veri toplama yöntemlerinden “fenomenolojik desen” kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Çalışmada fenomenolojik desenle özdeşleşmiş olan “amaçlı örneklem yöntemi” ile katılımcılar seçilmiş, 5 ana kategori ve 13 alt kategori için ayrı ayrı hazırlanmış yarı yapılandırılmış sorularla 40-160 dakika arasında yüz yüze derinlemesine görüşmeler yapılmıştır. Elde edilen veriler MAXQDA 12 paket programı ile analiz edilmiş ve kategoriler oluşturulmuştur. Bu noktada araştırmamızda “Bir insanın dinî kimliğinin şekillenmesinde ve sürdürülmesinde etkili olan faktörler nelerdir?” sorusuna cevap aranmaktadır. Temel probleme bağlı oluşturulan alt problemler şunlardır: Bireyin çocukluk dönemi yaşantıları onun yetişkinlik dönemindeki dini tutum ve davranışlarını nasıl ve ne yönde etkilemektedir? Çocukluk yaşantısı dışında bireyin dindarlığını biçimlendiren başka faktörler söz konusu mudur? Bireyin dini kimliğinin ve dini yaşantısının biçimlenmesinde rüyaların etkisinden bahsedilebilir mi? Dinî anlatılar ve folklorik ögeler, temel dini metinler ve bunların yorumlanma biçimleri, dini otoritelerin etkileyici gücü bireyin dinî kimliğinin şekillenmesinde nasıl bir rol üstlenmektedir? Bu sorular araştırma bulguları çerçevesinde cevaplandırılmıştır. Rol kuramının temel yaklaşımlarından hareket eden çalışma sonucunda elde edilen bulgulardan hareketle bireyin dini kimliğini inşasında “aile” faktörünün önemli olduğu gözlemlenmiştir. Dinî kimliğin şekillenmesinde aile üyelerinden etkili olanlar anne-baba olmasının yanında bazı katılımcıların üzerinde ailenin diğer büyüklerinden büyük-anne, büyük-baba gibi aile fertlerinin de etkisi olduğu gözlemlenmiştir. Bunun yanı sıra ailenin veya çevrenin yönlendirmesi ile gidilen okul ve kursların, tanışılan din görevlisi ve dini grupların, takip edilen medya programlarının aileden sonra bireyin dinî kimliği inşasını etkileyen faktörler olduğu tespit edilmiştir. Çalışmada ayrıca bireyin yetişkinlik dönemi dinî kimliğin inşasında çocukluk döneminde ailesinden ve sosyal çevresinden deneyimlediği “dinî anlatılar ve folklorik ögelerden”, “Kur’an başta olmak üzere dinî metinlerden”, “rüyalardan”, “dil ucu konuşmalarından”, “dini otoriteler ve mistik şahsiyetler” den Tanrı ile ilişkili olarak tanımlanan rollerde aynı koşullarda kendisini bulursa, bir rol üstlenme gerçekleşebileceği tespit edilmiştir. Araştırma bulgularına göre sosyal yaşantılarda ve gündelik hayatta karşılarına çıkan engellerle mücadelede dinî metinler ve folklorik ögelerden alınan roller ve kalıplar tarafından aktarılan dinî davranışların bir kalkan oluşturduğu gözlemlenmiştir. Aynı zamanda bireyin yaşantısında sembolik olarak yansıtılan kılık kıyafet tarzı, yeme içme gibi seçimlerin yapılmasında, dinî emirlerinin ve ahlâkî ilkelerin uygulanmasında dinî metinlerin ve folklorik ögelerin kalıp roller sağladığı tespit edilmiştir.
