Hadiste Müphem Tevsîk: ‘İtham Etmediğim Kişi’ İfadesine İlişkin Değerlendirmeler

Abstract

Hadis tarihinde isnadın ortaya çıkışını takiben cerh ve ta’dîl faaliyetleri başlamış ve metinleri sonraki nesillere taşıyan râvilerin rivayete ehil olup olmadıkları tespit edilmeye çalışılmıştır. İsmi zikredilmesine rağmen hakkında malumat bulunmayan meçhul şahısların rivayetlerine şüpheyle yaklaşılmış, şahsiyeti tanınsa bile meslekten hadisçiliğine muttali’ olunamayan râviler hakkında muhtelif görüşler serdedilmiştir. Rivayet döneminde, söz konusu hassasiyeti umûma teşmil etmek mümkün olsa da klasik hadis kaynaklarında bazı râvilerden “bir sika” yahut “itham etmediğim kişi” gibi ta’dîl izlenimi veren ifadelerle bahsedildiği görülmektedir. İsnadın özellikle ilk üç tabakasında daha sık görülen bu kullanımların nasıl değerlendirilmesi gerektiği ihtilaflıdır. Alimlerden bir kısmı muteber râvi naklederse “sikanın tevsîki” anlamına gelen bu ifadelerin cehâletin giderilememesi sebebiyle kabul edilemeyeceğini söylerken bazı alimler tenkidine güvenilen râvinin bu kullanımlarının makbul olabileceğini belirtmişlerdir. Makalede söz konusu müphem kullanımlardan “itham etmediğim kişi” ibaresi üzerinde durulmuş; mahiyeti, alimlerde yaptığı çağrışımlar ve neticeleri itibariyle tarihsel süreçte kullanımı tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu lafızla nakilde bulunan alimlerin müphem bıraktıkları râvilerin kimliği, cerh-tadil durumları, açıkça zikredilmeme sebepleri araştırılmış, kaynaklardaki bilgiler ile rivayetlerin nakledildiği tarikler dikkate alınarak, rivayetlerin sıhhat durumu ve bu ibare ile nakledilmesinin doğurduğu sonuçlar ortaya konulmuştur. Netice olarak itham etmediğim kişi kullanımına ilişkin mutlak kabul yahut redden söz edilemeyeceği, bu lafzı kullanan her râvi hakkında müstakil değerlendirmeler yapılması gerektiği, kimi zaman tayini mümkün olsa da eskeriyetle müphem bırakılan ravinin tespit edilemediği ayrıca hem zayıf hem de sika raviler için kullanılabildiği tespit edilmiştir.