Hierarchia czy demokracja? Wizja stosunków społecznych w miastach Królestwa Polskiego (na podstawie dyskusji o samorządzie miejskim w trakcie rewolucji 1905 roku)

Abstract

1K westia gotowości elit do udostępnienia szerokiemu kręgowi społeczeń-stwa możliwości aktywnej partycypacji w życiu publicznym stanowi niewątpliwie istotny miernik dojrzałości poszczególnych społeczeństw do demokracji. Uwagę tę, stanowiącą pewien truizm z perspektywy współcze-snej, z pewnością można zastosować również do przełomu wieków XIX i XX, kiedy to na skutek doniosłych przemian cywilizacyjnych świat, zwłaszcza szeroko rozumiany świat zachodni, z całą mocą wszedł -jak to określają socjologowie -w epokę późnej nowoczesności, pełną zarówno olbrzymich szans, jak i -jak się wkrótce miało okazać -olbrzymich zagrożeń, jakie niosła ze sobą modernizacja życia społecznego, gospodarki i techniki w połączeniu z nagłym wzrostem popularności nowatorskich ideologii politycznych, obejmujących zarówno socjalizm jak i nowoczesne ruchy narodowe. Był to wszak okres, w którym dokonywały się wszystkie procesy, które klasyk tej tematyki, brytyjski socjolog Anthony Giddens, uważał za konstytutywne dla epoki nowoczesności: oparcie cywilizacji o wytwór-czość przemysłową, skomplikowane instytucje gospodarcze, państwa narodowe czy masowe uczestnictwo jednostek w życiu politycznym 2 . Jednocześnie warto pamiętać, że był to wciąż jeszcze czas, w którym demokracja występowała na kontynencie europejskim w formule, może poza stawianą za ówczesny wzór Francją, na ogół nader ograniczonej oraz silnie zdeterminowanej przez dominujący w wieku XIX w Europie liberalny, burżuazyjny ogląd świa-ta, bardzo mocno uzależniający prawo do partycypacji w życiu publicznym od 1 Artykuł przygotowany w ramach projektu badawczego SONATA 9 "Kwestia miejska u progu nowoczesności. Dyskusja o przyszłości miast w Królestwie Polskim 1905-1914", finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki, realizowanego w Katedrze Historii Polski XIX wieku UŁ. Nr UMO-2014/15/D/HS3/00411.