Historia naturalna osteoderm czworonogów – struktura, rozwój i pochodzenie skostnień skórnych

Abstract

W skórze przedstawicieli kilku grup czworonogów występują skostnienia zwane osteodermami. Osteodermy były już obecne w skórze pierwszych czworonogów, które pojawiły się w dewonie. Podczas ewolucji osteodermy uległy zanikowi w wielu liniach ewolucyjnych. Utraciły je węże, amfisbeny, pterozaury i ptaki oraz większość płazów i ssaków. Pojawiły się także de novo co najmniej pięć razy wśród owodniowców. Osteodermy obecne są u sześciu rodzin płazów bezogonowych, gdzie występują głównie na grzbietowej stronie ciała. Wspierają również skórę krokodyli i jaszczurek. Były wysoko rozwinięte, również u ankylozaurów i stegozaurów, czyli w dwóch liniach dinozaurów. Wchodzą w skład pancerza żółwi i wymarłych plakodontów. Wśród synapsydów osteodermy występowały u dwóch permskich gatunków, a wśród ssaków tylko u pancerników oraz wymarłych leniwców naziemnych i gliptodontów. Biorąc pod uwagę zmineralizowane struktury skóry, należy również wspomnieć o blaszce wapiennej u płazów bezogonowych oraz o łuskach skórnych u płazów beznogich. Jednak struktury te nie są tkanką kostną i dlatego nie są klasyfikowane jako osteodermy. Analiza porównawcza ujawnia, że ​​osteodermy są plezjomorficzną cechą czworonogów, a więc odziedziczoną po rybich przodkach, a ich utrata i ponowne pojawianie się w ewolucji sprawia, że ​​osteodermy są wartościowym przedmiotem badań nad ewolucyjną plastycznością.