İdi̇l (Şirnak) Kuzeyi̇ni̇n Jeomorfoloji̇k Özelli̇kleri̇

Abstract

İdil, Güneydoğu Anadolu Bölgesinin Dicle Bölümünde yer alan ve Şırnak iline bağlı bir ilçedir. Bu saha aynı zamanda Mardin Eşiği olarak bilinen platonun doğu kesimine karşılık gelmektedir. İnceleme alanında, Eosen dönemine ait neritik kireçtaşı, killi kireçtaşı ve dolomit gibi ardalanmaların oluşturduğu Midyat grubu kayaçlar ile Alt Eosen dönemine ait marn, kumtaşı, kiltaşı, ve konglomera gibi kayaçlardan meydana gelen Gercüş formasyonu yayılış göstermektedir. Bu yapılardan özellikle yataya yakın bir duruşta olan Midyat formasyonu üzerine, Kuvaterner başlarındaki volkanik aktivite sonucunda uyumsuz olarak gelen ultrabazik karakterli bazaltlar, sahadaki diğer geniş yayılış alanına sahip kayaç gurubudur. Mardin eşiğinin doğu kesimine karşılık gelen bu alandaki en önemli akarsular Dicle Nehri ve onun yan kolu olan Cehennem Dere'dir. Bu akarsuların vadileri, yapısal ve jeomorfolojik özellikler açıdan oldukça dikkat çekici şekiller barındırmaktadır. İnceleme alanında görülen jeomorfolojik şekillerden aşınım platformları, korniş, şev, büt ve kanyon vadiler tipik özelliktedirler. Bu saha aynı zamanda ülkemizin en belirgin gömük mendereslerinin görüldüğü ve karakteristik özellikleri ile de göze çarpan bir alandır. İnceleme alanı, bugünkü jeomorfolojik ve hidrografik görünümünü, Kuvaterner başlarındaki volkanik aktiviteler ve ardından meydana gelen dikey yönlü yükselmelerin sonucunda kazanmıştır. Bu özellikleri ile İdil kuzeyi, ülkemizin jeopark olma niteliğini taşıyan önemli sahalardan biridir. Bu çalışmada, Türkiye'nin az bilinen sahalarından biri olan İdil çevresinin jeomorfolojik özelliklerinin ortaya konulması ve doğal güzelliklerinin tanıtılarak ülke turizmine kazandırılması amaçlanmaktadır.

Kasrik Boğazı ve Cizre Arasında Kalan Alanın Jeomorfolojisi

“…Bölgedeki jeomorfolojik gelişim, Tersiyer'den günümüze kadar geçen süre içerisindeki tektonik hareketler ile flüviyal süreçlerin birlikte işlemeleri sonucunda meydana gelmiştir. Ancak bu durumun ortaya çıkmasında, Arap plakasının Anadolu'yu sıkıştırması etkili olmuşken (Üst-Miyosen Pliyosen) dalan levhalar Doğu ve Güneydoğu Anadolu'nun bölgesel yükselimine neden olmuş ve volkanik aktiviteleri de tetiklemiştir (Siler ve Şengün, 2016). Bölgede, Pleyistosen başlarında meydana gelen bölgesel yükselme ve yüzey volkanizması faaliyetleri sahanın jeomorfolojik gelişiminde önemli olayların meydana gelmesini sağlamıştır (Siler ve Şengün, 2016).…”

“…Ancak bu durumun ortaya çıkmasında, Arap plakasının Anadolu'yu sıkıştırması etkili olmuşken (Üst-Miyosen Pliyosen) dalan levhalar Doğu ve Güneydoğu Anadolu'nun bölgesel yükselimine neden olmuş ve volkanik aktiviteleri de tetiklemiştir (Siler ve Şengün, 2016). Bölgede, Pleyistosen başlarında meydana gelen bölgesel yükselme ve yüzey volkanizması faaliyetleri sahanın jeomorfolojik gelişiminde önemli olayların meydana gelmesini sağlamıştır (Siler ve Şengün, 2016). Yine Siler ve Şengün 'ün (2016) belirttiği gibi Pleyistosen çıkışlı Alem Dağı akışkan bazaltları Cizre ve Suriye sınırına kadar etkili olmuştur.…”