İlk Dönem Çocuk Şi̇i̇r Ki̇taplarinin Bi̇çi̇m Ve İçeri̇k Açisindan Karşilaştirilmasi

Abstract

Çocuk edebiyatı, edebiyatımız içerisinde yeni hayat bulmaya başlamış bir alandır. Muhatap olarak çocukları ve gençleri alan bu edebiyat, içerisinde şiirden romana, masaldan hikâyeye kadar birden çok edebî türü barındırır. Söz konusu türlerden biri olan çocuk şiirleri, çocukların sahip olduğu farklı bakış açısı, ilgi ve isteklerinden dolayı çocuk edebiyatının en incelikli ve özen isteyen türüdür. Edebiyatımızda, "çocuklar için şiir denemeleri" sayılabilecek ilk örnekler Tanzimat Edebiyatıyla başlamış, özellikle 1900'lü yılların başından itibaren ise İbrahim Alâeddin Gövsa, Ali Ulvi Elöve, Tevfik Fikret, Ali Ekrem Bolayır ve İbrahim Aşkî (Tanık) gibi sanatçılar tarafından önemli eserler ortaya konulmuştur. Bu makalede, ilk dönem çocuk şiir kitaplarının biçim ve içerik açısından karşılaştırılması amaçlanmıştır. Bu amacı gerçekleştirmek üzere Çocuk Şiirleri (İbrahim Alâeddin Gövsa), Şermin (Tevfik Fikret), Çocukların Şiir Defteri (İbrahim Aşkî), Çocuklarımıza Neşideler (Ali Ulvi Elöve) ve Şiir Demeti (Ali Ekrem Bolayır) adlı eserler seçilmiştir. Bu kitaplar, doküman incelemesi tekniği ile içerik ve biçim açısından incelenmiştir. Verileri analiz etme aşamasında, kitaplarda tercih edilen nazım biçimlerinin ve işlenen konuların kullanım sıklıkları tespit edilmiştir.

Türk Çocuk Edebiyatı Eserlerinde Öğütlerin İncelenmesi: Kuşaklar Arası Bir Bakış

“…Nitekim Özdem (2017) hiçbir yazarın, eserini çocukları yola sokmak, terbiye etmek adına kaleme almadığını savunmaktadır. Oysa literatürden hareketle (Oktay, 2001;Hergüner, 2004;Stebler Çavuş, 2007;Kökçü, 2015;Kaya, 2019), Tanzimat'tan Meşrutiyet'e ve Meşrutiyet'ten Cumhuriyet'e dek verilen çocuk edebiyatı eserlerinin tam manasıyla bu gayeyle kaleme alındığı görülmektedir. Literatürde ekseriyetle mezkûr dönemler kapsamında, çocuk şiirlerine yönelik ve belirli şairler açısından çalışılan araştırmaların bulunduğu dikkati çekmektedir.…”

0-10 Yaş Grubu Çocuklara Yönelik Çocuk Şiir Kitaplarına İlişkin Fiziksel ve İçerik Özelliklerin İncelenmesi

“…Veri toplama sürecine başlanmadan önce Bursa Uludağ Üniversitesinin Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırma ve Yayın Etik Kurulundan onay alınmıştır (22 Ekim 2021 tarih ve 2021-9 sayılı) Araştırmanın amacı doğrultusunda 0-10 yaş grubu çocuklara yönelik çocuk şiir kitaplarına ilişkin fiziksel, içerik ve yaşa uygunluk özelliklerinin incelenmesi için, Çocuk Kütüphaneleri Çalıştayı Sonuç Raporunda (Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, 2017) çocuk kitapları seçiminde belirlenen çocuk kitaplarında bulunması gereken özellikler göz önünde bulundurulmuştur. Ayrıca çocuk kitapları ve çocuk şiir kitapları üzerine yapılan çeşitli araştırmalar incelenmiştir (Güzelyurt ve Saraç, 2018;Karaköse ve Kodan, 2021;Kökçü, 2015). Bu araştırmalarda da genel olarak biçim ve içerik açısından incelemelerin yer aldığı, bazı çalışmalarda ise alt başlıklara resimlendirmenin (Dönmezler ve Say, 2020; Gönen ve diğerleri, 2011; Gönen ve diğerleri, 2016) de eklendiği belirlenmiştir.…”

“…Bununla birlikte çocuk şiir kitaplarının çocuklara uygun sözcük dağarcıklarından oluştuğu ve tüm şiirlerde uyak/redif bulunduğu belirlenmiştir. Kökçü (2015Kökçü ( , s. 1637) Çocuklarımıza Neşideler, Çocuk Şiirleri, Çocukların Şiir Defteri, Şiir Demeti ve Şermin şiir kitaplarını incelemiş; bu şiir kitaplarının uyak ve redife uygun yazıldığını ve ilkokul Türkçe Öğretim Programında kazanımlara uygun olarak kullanılabileceğini belirlemiştir. Yine Altuntaş (2018, s. 249) Şiir Gemisi kitabını incelemiş ve kitabın uyak/redife uygun yazıldığını, kitapta yazım kurallarına uyulduğunu belirlemiştir.…”

“…Keklik ve Savran (2015) onbeş çocuk şiir antolojisini biçim ve içerik açısından incelemişler ve araştırma sonucunda antolojilerde yaşa veya sınıflara göre seviyelendirme yapılmadığını, resimlendirmenin de yetersiz olduğunu belirlemişlerdir. Kökçü (2015) ise ilk dönem çocuk şiir kitapları olan Tevfik Fikret'in Şermin, İbrahim Alâeddin Gövsa'nın Çocuk Şiirleri, Ali Ulvi Elöve'nin Çocuklarımıza Neşideler, İbrahim Aşkî'nin Çocukların Şiir Defteri ve Ali Ekrem Bolayır'ın Şiir Demeti eserlerini incelemiştir. Tokcan (2017) değerler eğitimi açısından Fazıl Hüsnü Dağlarca'nın şiirlerini incelemiş ve değerler eğitiminde kullanılması gerektiğini vurgulamıştır.…”

TÜBİTAK Resimli Çocuk Kitaplarının Toplumsal Cinsiyet Açısından İncelenmesi

“…Çocuk edebiyatı içerisinde yer alan resimli çocuk kitapları (Kökçü, 2021) okul öncesi dönemdeki çocuklara yetişkinler tarafından okunan ve çocuklar tarafından resimlerine bakılan, metin ve resimlerin uyumlu bir ilişki içinde olduğu eserlerdir (Sever, 2008). İçinde resim olan her kitabın bu türe girmeyeceğini ifade eden Dereobalı (2015) bu kitapların basit bir hikaye ya da masal özelliği taşımasının yanı sıra hem resimle hem de metinle çocuğa anlatılması gerektiğini ifade etmektedir.…”