İlköğretim Fen Dersi Öğretim Programlarında Bilimin Doğası: 2005 ve 2013 Programlarının İncelenmesi

Abstract

Özet. Bu çalıĢma, 2005 ve 2013 fen dersi öğretim programlarında doğrudan öğretim yaklaĢımına göre bilimin doğası ve bileĢenlerine yer verilme durumunu incelemeyi amaçlamıĢ ve temel nitel araĢtırma deseni kullanılarak gerçekleĢtirilmiĢtir. Temel nitel araĢtırma deseni, fen eğitimi programlarında bilimin doğası anlayıĢının geliĢimini anlamak ve yorumlamak amacıyla iĢe koĢulmuĢtur.AraĢtırma sorusuna yanıt verecek fen dersi öğretim programlarını belirlemek amacıyla amaçlı örnekleme yöntemlerinden biri olan ölçüt örnekleme stratejisinden yararlanılmıĢtır. Bu kapsamda veri kaynağı olarak kullanılacak dokümanları seçmek için Ģu ölçütler belirlenmiĢtir: (i) Programda bilim okuryazarlığı amaç olarak belirtilmelidir, (ii) Programda "bilimin doğası" ya da bilimin doğası ile yakından iliĢkili olan "fen-teknoloji-toplum-çevre" konularına yer verilmelidir, (iii) Öğretim programı ilköğretim basamağı için hazırlanmıĢ olmalıdır. Bu ölçütleri karĢılayan 2005 Fen ve Teknoloji ve 2013 Fen Bilimleri Dersi Öğretim Programları temel veri kaynakları olarak belirlenmiĢtir. Veriler, nitel içerik analizi tekniğini kullanarak çözümlenmiĢtir.AraĢtırmada, her iki programın da bilimin doğasının bileĢenlerine doğrudan yaklaĢıma göre yer vermek bakımından oldukça yetersiz olduğu ve bilimin doğasının kimi bileĢenlerine ise hiç yer verilmediği görülmüĢtür.Bilim okuryazarlığını gerçekleĢtirmek üzere 2013 Fen Bilimleri Dersi Öğretim Programı"nın bilimin doğası bakımından gözden geçirilmesi ve güçlendirilmesi önerilmektedir. Anahtar sözcükler: Ġlköğretim fen dersi öğretim programı, bilim okuryazarlığı, bilimin doğasıAbstract. In the present study, using a basic qualitative research design NOS aspects regarding explicit approach in 2005 and 2013 Turkish elementary school science curricula was investigated. This research design approach helped us to explore the curricula by comparing their NOS aspects within a qualitative research perspective. In order to answer our research questions, criterion sampling strategy was used. To do so, three criteria were considered: (i) targeted curriculum should have a goal for scientific literacy, (ii) targeted curriculum should include topics about NOS or related topics to NOS such as sciencetechnology-society-environment, (iii) targeted curriculum should be developed for elementary school level science classrooms. Therefore, 2005 and 2013 Turkish elementary school science curricula, which met our sampling criteria, were our sample in this study. In analyzing these two curricula, a qualitative content analysis technique was employed. Based upon our analysis we found that both 2005 and 2013 Turkish elementary school science curricula ignored some aspects of NOS in terms of explicit approach and did not contain a sufficient level of NOS aspects. It can be suggested that 2013 Turkish elementary school science curricula should be revised and empowered in terms of nature of science to achieve scientific literacy.

Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Bilimsel Kanun ve Teori Kavramlarına Yönelik Görüşleri: Nitel bir durum çalışması

“…İlgili literatürde McComas & Olson (1998) teori ve kanunun programlarda geçtiğini fakat bunların doğru olarak kabul edilen tanımlarına yer verilmediğini eleştirmişlerdir. Benzer şekilde, Özden & Cavlazoğlu (2015), 2005 ve 2013 fen dersi öğretim programlarını incelediklerinde, programların öğrenme alanları ve üniteler bölümünde bilimsel teori ve yasalar arasındaki ilişkiyi açıklayan sınırlı bulguya ulaşmışlardır. Dolayısıyla, fen okuryazarı bireylere yetiştirmede büyük bir öneme sahip olan fen dersi öğretim programlarının bilimin doğası kavramlarını içerek şekilde yeniden revize edilmesinin bu yanılgıları ve yetersiz görüşleri ortadan kaldırabileceği söylenebilir.…”

“…Bu kavram yanılgısı ülkemizde de oldukça yaygın olmakla birlikte; pek çok ders kitabında bu yanılgıya rastlanılmaktadır (İrez, 2015). Özden & Cavlazoğlu (2015) 2005 ve 2013 fen dersi öğretim programlarında bilimsel yöntemin, gözlemle başlayan ve bulguları sunma ile sonuçlanan aşamalı bir süreç olarak ele alındığını belirleyerek bu yanılgıyı ortaya koymuştur.…”

“…Bilimin doğası, fen okuryazarı bireyler yetiştirmek için önemli bir boyut olmakla birlikte; dünyada birçok ülkede olduğu gibi (örneğin Amerika Birleşik Devletleri, Hollanda, Güney Afrika, Büyük Britanya) (Dillon, 2009), ülkemizde de bilimin doğasına ve bilimin doğası kavramlarına fen bilimleri dersi öğretim programında yer verilmektedir (Erdoğan & Köseoğlu, 2012;Özden & Cavlazoğlu, 2015;Şardağ ve ark., 2014). Bu durum McComas & Olson (1998) tarafından araştırılmıştır.…”

“…Ayrıca bilimin doğasının bazı boyutlarının (bilimde hayal gücü ve yaratıcılığın rolü) programlarda yer almadığı görülmüştür. Özden & Cavlazoğlu (2015) 2005 ve 2013 fen dersi öğretim programlarında doğrudan öğretim yaklaşımına göre bilimin doğası ve bileşenlerine yer verilme durumunu inceledikleri çalışmalarında, her iki programın da bilimin doğasının bileşenlerine doğrudan yaklaşıma göre yer vermek bakımından oldukça yetersiz olduğunu ve bilimin doğasının kimi bileşenlerine ise hiç yer verilmediğini tespit etmişlerdir. Yani, bilimin doğası yaklaşımı, 1960'lı yıllardan bu yana araştırılıp tartışılmakla birlikte (Rudolph, 2000) hala fen eğitimiyle bütünleştirilememiştir (Erduran & Dagher, 2014).…”

“…Dolayısıyla, bilimin doğası ve bilimin gelişimindeki önemli rolüne rağmen, bilimsel kanun ve teori kavramlarının ilk ve orta öğretim fen programlarında hak ettiği yeri almadığı söylenebilir. Bu nedenle fen okuryazarlığını gerçekleştirmek üzere fen bilimleri dersi öğretim programı'nın bilimin doğası bakımından gözden geçirilmesi ve güçlendirilmesi gerekmektedir (Özden & Cavlazoğlu, 2015;Şardağ ve ark., 2014). Ayrıca öncelikli olarak bilimsel kanun, teori ve hipotez gibi önemli bilimin doğası kavramlarının ve bileşenlerinin fen öğretim programlarında yer almasına, daha sonra bu kavramları ve bileşenleri kapsayan bilimin doğasıyla ilgili kazanımların öğretimine önem verilmesi beklenmektedir.…”