Kadinlarin Kari̇yer Yolculuklarindaki̇ Engellere Metafori̇k Bi̇r Bakiş

Abstract

Örgütsel düzeyde cinsiyet eşitsizliği denilince ilk akla gelen grup olan kadın çalışanlar, sadece kadın olmalarından dolayı örgüt yaşamında adaletsiz uygulama ve süreçler sonucu kariyer yolculuklarında haksızlığa uğrayabilmekte ve kariyerlerini inşa ederken birçok engel ile karşı karşıya kalabilmektedir. Bu engelleri vurgulamak için yönetim literatüründe çeşitli metaforlar üretilmiştir. Bu derleme çalışmanın amacı, literatür ışığında kadınların örgüt yaşamında karşılaştıkları engellere yönelik üretilen bu metaforları incelemek ve bu metaforların benzerlikleri ve farklılıkları üzerinden değerlendirmeler yapmaktır.
 Bu çalışmada, “cam tavan”, “beton tavan”, “cam yürüyen merdiven”, “sızdıran boru”, “cam duvar”, “yapışkan zemin”, “cam kapı”, “kraliçe arı sendromu” ve “cam uçurum” olmak üzere dokuz metafor incelenmektedir. Yapılan değerlendirme sonucu, kadın çalışanların örgüt yaşamında karşılaştıkları engellerin farklı hiyerarşik basamaklarda ve farklı uygulamalarda ortaya çıktığını ve bu nedenle bütün engelleri kapsayan tek bir metafor bulunmadığını göstermektedir. Bunun yerine her engel için farklı bir metafor üretilmiştir. Metaforlarda yer alan kelimelere bakıldığında, üretilen metaforlarda sıklıkla görünmeyen ama var olan engelleri vurgulamak amacı ile “cam” kavramının kullanıldığı görülmektedir. Ayrıca örgütün organizasyon yapısı bir binaya benzetilerek “tavan”, “kapı”, “zemin”, “duvar” ve “merdiven” gibi bir binaya ait unsurlar üzerinden metaforlar geliştirilmiştir. Metaforlar genellikle işe alım süreci ücret sistemi ve terfi mekanizmaları olmak üzere üç uygulamadaki engellerde yoğunlaşmaktadır. Bununla birlikte, metaforların geliştirildiği engeller ile farklı özellik ve niteliklere sahip kadın çalışanlar karşı karşıya kalmaktadır.

Kadın Akademisyenlerin Cam Tavan Sendromundaki Metaforik Algıları

“…"Var olan ancak görülemeyen" bir nesne olarak "cam" kavramını içeren engelleri betimlemeye yönelik metaforlar kullanılmaktadır. Bununla birlikte kadınların kariyerleri boyunca karşılaştıkları zorlukları somutlaştırmak için duvar, kapı, merdiven gibi metaforlara benzeterek binaya özgü kavramlarla bağdaştırılmaktadır (Coşkun, 2021). Ehtiyar vd.…”

A Qualitative Practice on the Issues Faced by Single Working Mothers in Organizational Life

“…Bununla birlikte, kadınların çoğunlukta olduğu iş kollarında bile azınlık durumundaki erkek çalışanlar terfide ve ücretlendirmede "cam yürüyen merdiven" kavramı ile açıklanan haksız avantajlar sağlamaktadır. Yetenekli ve nitelikli birçok kadın çalışan, kariyerlerinin ilk yıllarından itibaren örgütlerde sadece belirli bölümlerde istihdam edilerek veya hak ettikleri terfii alamayarak "yapışkan zemin" olarak tanımlanan kariyer hareketsizliğine mahkûm edilmektedir (Coşkun, 2021a(Coşkun, : 2049(Coşkun, -2057. Diğer taraftan bekâr anneler, iş ve ev sorumluluklarını tek başlarına üstlendikleri ve bekâr anne olduktan sonraki dönemde gelir kaybı yaşadıkları için çalışan evli annelerden farklı olarak sosyal hayatın azalması ve maddi yetersizlik gibi sorunlarla karşı karşıya kalmaktadır.…”

A Conceptual Discussion on Discrimination Against Female Employees in Turkish Business Life: Vertical Segregation

“…Bu engeller, doğası içerisinde kadınsı olarak görülen belirli tür faaliyet alanlarında kadını tutan engellerdir (Yıldız, 2017: 130). Yazında, cam duvar kavramının sıklıkla cam tavan kavramı ile karıştırıldığı fakat bu iki kavramın pek çok açıdan birbirinden farklı engelleri açıklamaya yardımcı olduğuna dikkat çekilmektedir (Coşkun, 2021(Coşkun, : 2053. Buna göre cam duvarlar, kadınların erkeklere oranla daha düşük ücret ve statü sağlayan mesleklerde yoğunlaşmalarını ifade ederken cam tavan ise kadınların, kendileriyle aynı mesleği yapan erkeklere oranla daha düşük ücret ve statüyle çalışmalarını ifade etmektedir.…”

“…Konuyla ilgili olarak, örneğin sağlık sektöründe kadınların doktorluk yerine hemşirelikte yoğunlaşmasına cam duvarların neden olduğu belirtilirken, daha yüksek ücret ve statü sunan pozisyonlarda ve teknik alanlarda erkek hemşirelerin yoğunlaşmasında ve kadın doktorların kadınlara uygun görülen, çalışma koşulları ağır olmayan, prestiji ve ücreti daha düşük olan uzmanlık alanlarına yönlendirilmelerinde cam tavan gerekçe olarak gösterilmektedir (Gönç, 2017: 38-39). Yazında kadınların iş yaşamında karşılaştıkları diğer çeşitli engeller ise Coşkun (2021) tarafından metaforik kavramsallaştırmalar ile aşağıdaki tabloda verildiği gibi özetlenmiştir.…”

“…Tabloya göre cam tavan, beton tavan, cam kapı ve cam uçurum genellikle üst düzey yönetici ve yönetici adayı kadın çalışanların karşılaştıkları engellere yönelik üretilen metaforlar olarak görülürken cam duvar, cam yürüyen merdiven, yapışkan zemin ve kraliçe arı sendromu; alt ve orta kademelerde görev alan kadın çalışanların karşılaştıkları engellere yönelik ortaya çıkmış metaforlar olarak görülmüştür. Bunun yanı sıra cam tavan, beton tavan, cam yürüyen merdiven, cam kapı, kraliçe arı sendromu ve cam uçurum; örgütsel hiyerarşide dikey yönlü engelleri temsil etmekteyken sızdıran boru ve yapışkan zemin gibi metaforik anlatımların örgüt hiyerarşisi içinde hem dikey yönlü hem de yatay yönlü engelleri ifade ettiği belirtilmiştir(Coşkun, 2021(Coşkun, : 2057. alan engeller yapılan anket çalışması, mülakat ve odak grup çalışması ile incelenmiştir.Araştırma sürecinde 12 ilde 306 kurumda çalışan 2040 kadın katılımcıya anket uygulanırken, 50 kadın ve erkek yönetici ile mülakatlar yapılmış ve dört şehirde de kadın yöneticilerden oluşan dört farklı odak grup çalışması gerçekleştirilmiştir. Bulgulara göre, üç kuruluşta da bir cam tavan Nitekim kadınlar için böyle kurallarla donatılmış bir iş yaşamının olduğu ülkemizde, iş gücü piyasasına katılımın maliyet ve faydaları farklılık göstermektedir.…”