Komparatystyka literacka wobec translatologii. Przegląd stanowisk badawczych

Abstract

Researches on the previous styles of conducting literary comparative studies on the one hand and on the essentialist source-oriented translatology on the other demonstrate their incommensur ability with literary theory discourse and its critical conceptual apparatus. A ny interference of their languages representing diverse methodological options has long been precluded. The article includes a brief survey of the historical development and mutual relationships between suc cessive methodological approaches within comparative literature and translatology, from the split between the positivist philology of influences and dependences and hermeneutic translational thought to their final reunion in the culture-oriented Translation Studies of the 1990s. The refe rences to the main trends of the 20th century translatology are supported by their concise charac teristics. Translation-oriented comparative literature is viewed as a discipline fit for centering the (post)modern humanities, provided that it w ill be reoriented in accordance with the main direc tions of the contemporary theory of literature."Studiowanie interferencji kulturowej z pominięciem funkcji prze kładu (ignorujące dotychczasowe osiągnięcia teorii translatorycznych) jest równie nieodpowiedzialne, jak poznawanie czynności translacyjnych bez uwzględnienia ich współzależności od procesów interferencji"2. In nymi słowy, zgodnie z założeniem Itamara Even-Zohara i Gideona Toury'ego, formułowanie teorii przekładoznawczych wymaga znajomości historycznego rozwoju studiów komparatystycznych, z drugiej zaś strony -teoria przekładu jest niezbywalnym składnikiem komparatystyki (za równo literaturoznawstwa porównawczego, komparatystyki kulturowej, jak lingwistyki kontrastywnej). Twierdzenie, przyjmowane dziś przez badaczy z kręgu Translation Studies3 niemalże bezdyskusyjnie, do poło-1 Autorka niniejszego artykułu jest w roku 2004 stypendystką Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej. Należy również do zespołu laureata subsydium FNP pt. Badania nad modernizmem w Polsce prof. dra hab. Włodzimierza Boleckiego.2 I. E v e n -Z o h a r , G. T o u r y , Introduction, w: Translation Theory and Intercultural Relations, eds. I. E v e n -Z o h a r , G. T o u r y , "Poetics Today" 1981, I I , 4, p. xi oraz http://www.tau.ac.il/tarbut.3"Translation Studies" pisane wielką literą są nazwą własną powstałego w latach 70. X X w. paradygmatu badań translatologicznych, opozycyjnego zarówno wobec ówczesnych wy lat 70. XX w. nie uchodziło za truizm ani w dyskursie przekłado-znawczym, ani komparatystycznym. Jeszcze w polskim przekładoznaw-stwie strukturalistycznym lat 80. tezy o komplementarnym charakterze obydwu dziedzin wiedzy humanistycznej (gdy "klasyczne problemy teorii przekładu przechodzą w zagadnienia typu komparatystycznego"4) for mułowano nieledwie intuicyjnie: bądź w postaci pytań retorycznych ("kto wie, czy translatologia nie stanie się w końcu czymś w rodzaju 'uszla chetnionej wpływologii'... wykraczającej poza faktograficzny opis w stro nę interpretacji"), bądź w formie subiektywnych...

Między światami. Rzeczywistość w literaturze – literatura w rzeczywistości – rzeczywistość literatury

“…Dokonane tym samym zatarcie granic między porządkami tekstowym i kontekstowym radykalnie zmodyfikowało komparatystykę, silnie już zmienioną pod wpływem badań intersemiotycznych i semiotycznej definicji rozumienia jako przekładu, przesuwając coraz wyraźniej studia porównawcze w stronę translatologii (Brzostowska-Tereszkiewicz, 2004). Obie dyscypliny, komparatystyka i translatoryka, "osiągnęły status akademickich dyscyplin siostrzanych: jedna nie może istnieć bez drugiej" (Kraskowska, 2012, 5).…”