Konkurencyjne koncepcje przestrzeni. Różnorodność wyznaniowych i politycznych geografii w niemieckojęzycznej publicystyce z czasu tumultu toruńskiego w 1724 roku

Abstract

Konkurencyjne koncepcje przestrzeni. Różnorodność wyznaniowych i politycznych geografii w niemieckojęzycznej publicystyce z czasu tumultu toruńskiego w 1724 roku Wysiłki historyków podejmowane na rzecz przekroczenia granic narodowych ujęć dziejów doprowadziły do postawienia nowych pytań o przestrzeń zdarzeń historycznych. Dyskusje naukowe ostatnich lat pokazują, że zakładanie istnienia historycznie długotrwałych i stałych regionalnych przestrzeni działań tak samo słabo odpowiada geograficznym perspektywom działań historycznych protagonistów, jak przestrzenie wyznaczane przez historie narodowe. Dlatego też należałoby zwrócić większą uwagę na fakt, że z wzajemnych przestrzennych powiązań owych protagonistów w polityce, religii i gospodarce wynika "różnorodność geografii", której odzwierciedlenia doszukiwać się można we współczesnych im projektach przestrzeni politycznych, wyznaniowych i kulturowych 1 . Na przykładzie rozgrywającej się na łamach niemieckojęzycznej publicystyki debaty nad oceną tumultu toruńskiego i tzw. Thorner Blutgericht (toruńskiego krwawego sądu) z 1724 r. pokazać można związek pomiędzy sporami politycznymi a konkurencyjnymi koncepcjami wyznaniowej, politycznej oraz kulturowej organizacji przestrzeni.

Konkurencyjne koncepcje przestrzeni. Różnorodność wyznaniowych i politycznych geografii w niemieckojęzycznej publicystyce z czasu tumultu toruńskiego w 1724 roku

“…Obecność aż do XX w. wzmianek o wydarzeniach toruńskich w historycznym i politycznym dyskursie propruskiej i antypolskiej historiografii, publicystyki i beletrystyki, pod nazwą "Thorner Blutgericht" 16 , skłania do postrzegania również współczesnych wydarzeniom publikacji w Brandenburgii-Prusach jako elementu polityki wobec Polski, która miała znaleźć ujście w rozbiorach państwa polsko-litewskiego u końca XVIII w. 17 Za taką kontekstualizacją przemawia fakt, że tę wersję wydarzeń, która miała wywrzeć największy wpływ na ówczesnych odbiorców, Das betrübte Thorn, spisał berliński kaznodzieja dworski, Daniel Jablonski 18 . Wyrok przeciwko toruńskim mieszczanom przedstawił on jako jawną niesprawiedliwość, a ponadto w kontekście powszechnego jakoby tłamszenia i prześladowania protestantów w państwie polsko-litewskim.…”

“…Podobne argumenty wysunął w publikacji z 1726 r. czynny w Hamburgu duchowny luterański, który także starał się wykazać, że zakusy ewangelików reformowanych są groźne tak dla luteranów, jak i katolików 48 . Chodziło prawdopodobnie o luterańskiego teologa Erdmunda Neumeistera, który zmuszony był zrezygnować z eksponowanej pozycji w Saksonii-Weißenfels (z powodu wzrastających wpływów promowanego przez pruski dwór pietyzmu) i który uważał się za obrońcę czystej nauki luterańskiej 49 .…”