Konopnicka rediviva. Rec.: Lena Magnone, "Maria Konopnicka. Lustra i symptomy", Gdańsk 2011

Abstract

KOnOPnIcKA reDIVIVA L e n a M a g n o n e, MARIA KONOPNICKA. LUSTRA I SYMPTOMY. (Gdańsk 2011). Słowo/obraz terytoria, ss. 576. "Portrety Kobiet". Jako wyjątkowo trwały stereotyp odbiorczy funkcjonuje od lat twierdzenie o dezaktualizacji i anachroniczności dorobku twórczego Marii Konopnickiej. Inna sprawa, że zapoczątkowane już za jej życia procedury egzegetyczne odpowiednio modelowały wizerunek jej pisarstwa i biografii, wmontowując je w różnorakie konteksty ideologiczne i społeczno-polityczne 1. Świadomość tego faktu stale przyświeca Lenie Magnone, autorce najnowszej, bardzo wartościowej, imponująco erudycyjnej 2 , odkrywczej poznawczo-acz miejscami też kontrowersyjnej-książki o życiu i twórczości Marii Konopnickiej. Magnone przyznała otwarcie na wstępie, iż podjęła próbę zmierzenia się z utrwalonym w długim procesie recepcyjnym zestawem "luster", a więc swoistych klisz deformujących rzeczywistą "tkankę" osobowości pisarki. Podstawowym narzędziem heurystycznym-którego nb. funkcjonalność wydaje się względna, bo uzależniona od decyzji badaczki, jej aktu wiary-stała się Lacanowska kategoria lustra odbijającego w procesie (samo)poznania podmiot. Rzeczywisty obraz tego podmiotu ulega w odbiciu lustrzanym projekcyjnemu zafałszowaniu, gdyż podmiot ów wyobraża sobie siebie jako idealną jedność. W rezultacie konstruuje się tutaj obraz "ja"-idealnego (świadomego) jako efektu nieświadomości, czyli niemożności świadomego pomyślenia siebie. Tę kategorię można, oczywiście, uznać za dekonstrukcję podmiotu kartezjańskiego jako świadomości, podmiotu, który-po różnych transmutacjach (wniesionych zwłaszcza przez Kanta oraz przez brytyjską tradycję empirystyczną)-funkcjonował jeszcze w praktykach dyskursywnych okresu pozytywizmu. Magnone przeprowadziła w swojej książce proces niwelacji tego modusu racjonalnej (oświeceniowej) podmiotowości, podkreślając jego (samo)ograniczenia w sferze etycznej, a także erotycznej. Innym pojęciem-kluczem w narracji autorskiej stało się Freudowskie "wyparcie", sygnujące-w wielkim uproszczeniu rzecz ujmując-treści nieświadomości, które podlegając różnorakim zabiegom kontrolnym, stosowanym przez podmiot, uobecniają się w postaci pewnych "symptomów". Autorka udatnie splotła tę kategorię ("wyparcie") zopisanym onegdaj przez Grażynę Borkowską-zestawem samoograniczających zakazów, wprowadzanych i przestrzeganych przez polskich twórców pozytywistycznych 3. Książka dzieli się na trzy części. Pierwszą-zatytułowaną Aporie recepcji-wypełniają rozważania nad siecią różnorakich uwikłań odbiorczych ("luster"), które wymuszały na Konopnickiej przyjęcie określonych ról społecznych, przynajmniej po części deformu-1 Skrupulatny przegląd różnorakich tekstów (re)konstruujących biografię Konopnickiej sporządził T. B u d r e w i c z w książce Konopnicka. Szkice historycznoliterackie (Kraków 2000, rozdz. Zacna, znana, zakochana... Nad biografiami Konopnickiej).

„Tak trudno być matką umarłego”. Tadeusz Konopnicki w korespondencji i twórczości swojej matki

“…Dzianie się liryczne ma charakter przeszły dokonany: to złowróżbne przeczucia matki, nagła śmierć syna i rozpacz podczas pogrzebu. Wykorzystanie rytmiki ludowego metrum nie jest tutaj objawem upodobania poetki do takiej stylizacji 47 , ale celowym zabiegiem uznania równości wszelkich podmiotów wobec takiej śmierci, ewokującej mękę Chrystusa i cierpienie jego matki 48 . Uobecniają się w liryku dwie przestrzenie: istniejącej realnie mogiły oraz sfery imaginatywnej, gdzie odbywa się spotkanie z przeraźliwie smutnym aniołem śmierci.…”

Nieznana korespondencja Marii Konopnickiej w zbiorach Gabinetu Rękopisów Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie

“…Fragmenty listów Konopnickiej z różnych zasobów, także na podstawie wcześniejszych wydań, cytowali w swoich pracach niejednokrotnie m.in. Alina Brodzka w 1959roku, Maria Szypowska w 1963roku, Wiesława Grochola w 1988 roku, Henryk Michalski w 1992 roku czy Iwona Kienzler w 2014 roku 13 . W niektórych opracowaniach nie uniknięto niestety pomyłek przy odczytywaniu rękopisów, błędów w datowaniu poszczególnych listów oraz powielania nieścisłości występujących we wcześniejszych edycjach korespondencji.…”