Litewski plan oswobodzenia Wilna z rąk polskich

Abstract

w październiku 1920 r. przez oddziały generała Lucjana Żeligowskiego stworzyło jedną z najbardziej skomplikowanych kwestii polityki zagranicznej międzywojennej Europy Środkowo-Wschodniej, a jego ocena w oczach historyków polskich i litewskich do dziś nie jest jednoznaczna i budzi okresowe emocje. Trudno jest nawet z perspektywy dziewięćdziesięciu lat nie przyznać części racji argumentom obydwu stron. Z perspektywy idei politycznej Józefa Piłsudskiego odbicie Wilna i utworzenie z okalających go ziem państewka o nazwie Litwa Środkowa mogło być krokiem przejściowym do realizacji koncepcji wielkiego państwa federacyjnego-spadkobiercy Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Ponadto jesienią 1920 r. miało ochronić tę okolicę przed zakusami bolszewickimi, a w ujęciu metaforycznym "wyratować" przed utratą krainę dzieciństwa Piłsudskiego i Żeligowskiego 1. Niemniej jednak z punktu widzenia Litwinów utożsamiających Wilno (a raczej Vilnius) z kolebką swojej państwowości i historyczną stolicą Wielkiego Księstwa Litewskiego, "bunt Żeligowskiego" był niczym więcej jak zamachem na narodowe sacrum i ostateczną przeszkodą na drodze do pojednania obu narodów 2. Następstwo kolejnych wydarzeń, tj. uchwała Sejmu Litwy Środkowej o przyłączeniu się do Rzeczypospolitej czy zapis w każdej kolejnej Konstytucji Republiki Litwy, począwszy od 1928 r., iż stolicą państwa jest Vilnius, utwierdzało jedynie powagę problemu. Bezowocne próby mediacji poprzez 1