Makedonya Meselesi'nde Bulgaristan Emareti'nin Rolü - I

Abstract

Nimet Ayşe BAKIRCILAR  19. yüzyılın ikinci yarısına değin dinsel açıdan Fener Rum Ortodoks Patrikhanesi'ne bağlı olarak yaşamlarını sürdüren Bulgarların milli kimliklerine yönelik ilk çalışmalarını 17. yüzyılın ikinci yarısı ile tarihlendirmek mümkündür. Kendisi Katolik olan Petar Bogdan Bakshev'in 1667'de bitirdiği "Bulgar Tarihi" isimli yapıtı ile başlayan Bulgar milli kimliğinin uyanışı süreci, Bakshev'den yaklaşık yüzyıl sonra Zograf Manastırı'nda Paisi Hilendarski'nin kaleme aldığı "Istoriya Slavyanobolgarskaya" isimli yapıtı sayesinde hız kazanacaktır. 19. yüzyılda Bulgarların kendi bağımsız kiliselerini kurma isteklerinin yanı sıra Osmanlı yönetiminden hoşnutsuz oldukları da girişilen eylemler vasıtasıyla su yüzüne çıkmıştır. Bulgarların Fener Rum Patrikhanesi'nden bağımsız olarak tesis ettikleri Eksarhlık'ın 1870'de Osmanlı yönetiminin izni ile kurulmasından kısa bir süre sonra başlayan 93 Harbi; Bulgar-Rus işbirliğinin hangi boyutlara ulaştığının da göstergesi oldu. Savaşın ertesinde imzalanan Aya Stefanos Antlaşması ile gerçekleşen Büyük Bulgaristan hayali, Avrupalı diğer devletlerin girişimiyle imzalanan Berlin Antlaşması'nda sükût etti. Zikredilen Antlaşma sonucunda ilk Antlaşma ile kendisine verilen toprakların yaklaşık üçte ikilik kısmı elinden alınan Bulgaristan yine de özerkliği sağlanarak bir "emaret" haline dönüştürüldü. 1878'den sonraki süreçte Bulgaristan Emareti, 1885'te Şarkî Rumeli'nin ilhakıyla 1908'de elde edeceği bağımsızlığına doğru giden önemli bir adımı atmış oldu. Bulgaristan Emareti, 1878-1908 arasındaki 30 yıllık süreçte hak iddiasında bulunduğu tarihsel Makedonya coğrafyasını da kapsayacak şekilde bağımsızlığını ilan etme yolunda sarfettiği pek çok girişimin yanı sıra ihtilâlci çeteler vasıtasıyla Makedonya'yı bir savaş alanına döndürdü. Bu çalışma, İslam Araştırmaları Merkezi, Hüseyin Hilmi Paşa Evrakı'nda Dosya no:6, Gömlek Sıra No: 324 kaydı ile bulunan bir rapora dayanmaktadır. Osmanlı Türkçesi ile 81 sayfa olup Bulgarca 150 sayfalık esas raporun tercüme özeti niteliğindedir. Sofya'da yazıldığı anlaşılan ve 28 Kasım 1907 tarihini taşıyan rapor "fevkalade mahremanedir" uyarısıyla "Nazır Efendiye" hitabıyla başlar, istihbarat görevlisi A. Toşev tarafından Bulgaristan Emareti'nin İçişleri Bakanı olan Dimitar Stonçov'a gönderilmek üzere kaleme alınmıştır. Rapor, Bulgaristan Emareti'nin her fırsatta çete faaliyetleri ile ilgisi olmadığını beyan etmesine rağmen, Bulgar hükümetinin Makedonya üzerindeki faaliyetlerini apaçık ortaya koymaktadır. Bulgarların Makedonya üzerindeki çalışmalarının ne durumda olduğu, Bulgar yönetiminin izlediği stratejinin eksik ve olumlu yanları, Toşev'in gözünden Stonçov'a aksettirilmektedir. Toşev'in zaman zaman izlenen stratejiye yönelik eleştiri ve önerilerini de raporuna eklediği görülmektedir.