ÖZEThemoglobinopatiler dünyada en sık karşılaşılan tek gen hastalıklarındandır ve bunlardan Orak hücreli anemi (Oha) hastalığı ülkemizin de içinde bulunduğu akdeniz kıyı şeridi bölgesinde görülme sıklığı yüksek olan otozomal resesif kalıtım geçişli ve birçok sistemi etkileyen bir kan hastalığıdır. Oha hastalarında hemoglobin (hb) proteininin yapısı sağlıklı bireylere göre farklılık göstermektedir. Bu bireylerde anormal bir hb tipi olan mutant hemoglobin S (hbS) proteini mevcuttur ve bu protein, oksijenli ortamda görevini normal olarak yapabilmektedir. ancak, düşük oksijenli ortamda bu protein kırmızı kan hücrelerinin uzamış yarım ay ya da başka bir deyişle orak şeklini almasına, küçük damarlarda kümelenerek tıkanıklığa ve sonuçta dolaşımın akışkanlığının bozulmasına neden olmaktadır. Damar tıkanıklığına bağlı gelişen iskemi ise, organlarda hasara ve fonksiyon kaybına yol açmaktadır. Diğer taraftan sıklıkla uygulanan transfüzyonlar bu hastaların doku ve organlarında demir birikimine yol açmakta bu nedenle organlar etkilenmekte ve fonksiyonları bozulmaktadır. Biyolojik sistemlerde demir serbest radikallerin üretilmesinde önemli bir bileşendir. Son çalışmalar demir toksisitesinin serbest radikal oluşumuna etkisinin önemini göstermektedir. Sonuç olarak serbest demir oksidatif streste önemli bir rol oynar. Bu derlemede Türkiye' de Orak hücre anemi dağılımı, patofizyolojisi ve demir toksisitesi hakkında ayrıntılı bir şekilde bilgi verilecektir.
Anahtar kelimeler:Orak hücreli anemi, hemoglobin, hemoglobin S, Demir, Demir toksisitesi.
GiRişDünyada ve ülkemizde görülme sıklığı ve taşıyıcılığı yüksek olan hemoglobinopatiler en sık karşılaşılan tek gen bozukluklarıdır. Orak hücreli anemi (Oha) ya da diğer adıyla Orak hücre hastalığı (Ohh), otozomal resesif geçiş gösteren, dokulara oksijen taşıyan molekül olan hb proteininin hasarlı sentezi sonucunda gelişen, anemi ile karakterize heterojen kalıtsal bir tür kan hastalığıdır. hb molekülü bir çift alfa (α) ve beta (β) globin zincirinden meydana gelmektedir (1, 2) (Şekil 1). β globin zincirinin 6. aminoasidi olan glutamin aminoasidinin yerini valin aminoasidinin almasına neden olan nokta mutasyonu, normal hba'nın yapısının bozularak mutant hgS sentezlenmesine neden olmaktadır (3, 4). Oha' da, hastalıklı gen otozomal resesif (eşeysel kromozomlara bakılmaksızın) olarak gelecek nesillere aktarılır. Orak hücre mutasyonu homozigot ya da heterozigot yapıda olabilmektedir. hasta olmayan bireyler hbaa, heterozigot (taşıyıcı) hbaS, homozigot hasta hbSS olarak adlandırılır.