Memlükler Dönemi (648-923/1250-1517) Tarih ve Tabakât Eserlerine Dair

Abstract

This work is licensed under Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ÖZ Moğol istilası ile beraber yaşadıkları coğrafyaları terk etmek zorunda kalan ulemanın Mısır ve Şam bölgelerini kendilerine melce olarak belirlemeleri, özellikle de sultan ve devlet adamlarının teşvikleri gibi etkenler Memlükler'in hüküm sürdükleri topraklarda kültürel bakımdan zengin bir muhitin ortaya çıkmasını sağlamıştır. Böylece Memlükler döneminde farklı alanlarda birçok âlim yetişmiş ve çok sayıda eser kaleme alınmıştır. Bilhassa tarih alanında mebzul miktarda tarihçi ve biyografi âliminin yetişmesi ve bu kişilerin hacimli eserler yazması bu dönemin İslâm tarihçiliğinin altın çağı olarak addedilmesini sağlamıştır. Bu eserlerde aynı zamanda Osmanlı ve civardaki birçok devletin tarihleriyle ilgili önemli bilgilerle önde gelen şahsiyetlerin hayatları hakkında bilgi ve ayrıntıları bulmak da mümkündür. Tespit edebildiğimiz kadarıyla ülkemizde bağımsız olarak Memlük tarihçilerini ve biyografi eserlerini ele alan bir çalışma bulunmamaktadır. Bu bakımdan böyle bir çalışma yapılması zaruri bir durum halini almıştır. Çalışmamızda giriş kısmının ardından Memlük tarihçilerinin önde gelenleri ve eserleri Bahrî ve Burcî şeklinde iki temel devreye ayrılarak tanıtılmıştır. Çalışmamız, Memlük tarihçiliği ve tarihçilerinin tasvirinin yapıldığı bir genel çalışma olmaktan çok bu alanda uzun yıllar çalışmış bir ilim adamının tecrübelerini yansıtma amacındadır. Diğer bir deyişle bu çalışmada, bir Memlük tarihçisinin meselelere yaklaşım biçimi, tarafgirliği veya tarafsızlığı, eserinde karşılaşılabilecek sorunlar veya o eserin nasıl kullanılması gerektiği gibi konular mümkün mertebe örneklendirerek izah edilmiştir.

Memlükler Dönemi (648-923/1250-1517) Tarih ve Tabakât Eserlerine Dair

“…konulara dair kayıtlar da 36 37 adlı eseri özellikle zikredilmelidir. 38 Bu kısımda ele alınması gereken kaynaklar arasında İbnü's-Sukâ'î'nin Tâlî Kitabi Vefeyâti'la'yân 39 adlı, Vefeyâtü'l-a'yân'a zeyil olarak kalem aldığı eserine de işaret edilmelidir. 40 Memlükler'in ilk dönemine dair kaleme alınmış vefeyât kitapları içerisinde Şam bölgesinde doğmuş ve burada vefat etmiş ve babası Türk emîrlerden olan Safedî'nin İbn Hallikân'ın Vefeyât'ına zeyil mahiyetinde kaleme aldığı Kitâbü'l-Vâfî bi'l-Vefeyât 41 ve bunun muhtasarı A'yânü'l-asr ve a'vânü'n-nasr 42 adlı hacimli biyografik eserlerine özellikle temas edilmelidir.…”

“…38 Bu kısımda ele alınması gereken kaynaklar arasında İbnü's-Sukâ'î'nin Tâlî Kitabi Vefeyâti'la'yân 39 adlı, Vefeyâtü'l-a'yân'a zeyil olarak kalem aldığı eserine de işaret edilmelidir. 40 Memlükler'in ilk dönemine dair kaleme alınmış vefeyât kitapları içerisinde Şam bölgesinde doğmuş ve burada vefat etmiş ve babası Türk emîrlerden olan Safedî'nin İbn Hallikân'ın Vefeyât'ına zeyil mahiyetinde kaleme aldığı Kitâbü'l-Vâfî bi'l-Vefeyât 41 ve bunun muhtasarı A'yânü'l-asr ve a'vânü'n-nasr 42 adlı hacimli biyografik eserlerine özellikle temas edilmelidir. 43 Memlük Kalkaşendî'nin kâtipler ve inşâ sanatının özelliklerinden ilimler tasnifi, coğrafya ve tarihe, hayvanat ve ziraat mahsüllerinden madenlere, kabilelerden muhtelif kavimlerin âdetlerine kadar çok geniş bir sahayı içine alan ve müesseselere önemli bir yer ayıran Subhu'l-a'şâ isimli ansiklopedik kitabı, İbn Fazlullah el-Ömerî'nin daha önce bahsettiğimiz iki eserini tamamlayan, bunlarda yer alan müesseselerle ilgili bilgileri daha teferruatlı bir şekilde yeniden ele alıp, yazıldığı dönemdeki değişikliklere de işaret eden, Memlük Devleti teşkilatıyla ilgili araştırma yapanların müstağni kalamayacağı fevkalade önemli bir kaynak hüviyeti taşımaktadır.…”

“…104 Makrîzî'nin talebesi olan ve meşhur bir emîrin oğlu olarak saray çevresinde hayatını geçiren İbn Tağriberdî'nin el-Vâfî'ye zeyil mahiyetinde kaleme aldığı el-Menhelü's-sâfî ve'l-müstevfî ba'de'l-Vâfî 105 ve bunun muhtasarı olan ed-Delîlü'ş-şâfî 'ale'l-Menheli's-sâfî 106 isimli biyografik eserleri de burada belirtilmesi ve tanıtılması gereken kaynaklar arasındadır. 107 Bu noktada Sehâvî'nin ed-Dav'ü'l-lâmi' li-ehli'l-karni't-tâsi' 108 adlı mücessem biyografi/ tabakât eserine de temas etmek gerekir. 109 Memlükler Dönemi (648-923/1250-1517) Tarih ve Tabakât Eserlerine Dair Memlükler dönemindeki Mısır tarih ekolünün son temsilcisi İbn İyâs'ın X.…”

“…107 Bu noktada Sehâvî'nin ed-Dav'ü'l-lâmi' li-ehli'l-karni't-tâsi' 108 adlı mücessem biyografi/ tabakât eserine de temas etmek gerekir. 109 Memlükler Dönemi (648-923/1250-1517) Tarih ve Tabakât Eserlerine Dair Memlükler dönemindeki Mısır tarih ekolünün son temsilcisi İbn İyâs'ın X. (XVI) asrın başından itibaren Memlük Devleti tarihi açısından mevcut birkaç kaynaktan biri olan Bedâi'u'z-zühûr fî vekâi'i'd-dühûr 110 isimli eseri, bu kısımda özellikle ele alınmalıdır.…”

Imagining Rūm in Mamluk Cairo: ʿAbd al-Bāsiṭ al-Malaṭī and the Ottoman Domains

“…ī's writings have much in common with the previous Mamlukliterature, they differ from many of them in three aspects: the increased visibility of everyday life together with the strong presence of non-scholarly and non-bureaucratic personalities, the distinctive personal voice of the author, and the text's geographical focus. Biographical dictionaries which served as a form of elite communication among Muslim scholars already became inclusive of soldiers and bureaucrats in the early examples of the genre in the Mamluk lands (Ayaz 2020). Broadening the scope of the groups of interest, many works still had a clear focus in their orientation.…”