Metode Ijtihad Menurut Ibnu Hazm; Telaah Kitab al-Ihkām Fi Uṣūl al-Ahkām

Abstract

This article discusses Ushul al-Fiqh methodology of a famous intellectual from school of Zahiri, namely Ibnu Hazm through his work al-IhkÄm fi Uṣūl al-AhkÄm. Eventhough this school of thought cannot exist and be solid followed by muslims as like Sunni and Shi’i schools of thought, the basis of methodology in formulating Islamic law can be investigated clearly especially in a book of al-IhkÄm fi Uṣūl al-AhkÄm written by Ibnu Hazm. By using text approach, this article analyzes Ibnu Hazm’s thought which is stressing on a method of deciding Islamic law based on nash Al-Qur’an and Al-Hadits. Therefore, the thought rejects every method based on reasoning as like al-Qiyas, al-Istihsan, al-Maslahah al-Mursalah etc. Moreover, it also rejects istidlal with dalil al-khitab approach which is still included in reasoning into texts of al-Qur`an dan al-Sunnah. The findings show that first, ijtihad formulation based on Ibnu Hazm is as follows: (a) it must be conducted based on three pillars of Islamic law sources namely Al-Qur’an, Sunnah dan Ijma’ ; (b) if it cannot find zahir nash in the three pillars, Ibnu Hazm conducts ijtihad methods namely al-dalÄ«l which is devided into two namely dalil taking from nash Al-Qur’an and Sunnah, dalil taking from ijma’. Second, the implication of Ibnu Hazm’s ijtihad methodology into the construction of Islamic law is that the building of Islamic law is Al-Qur’an and Sunnah, not others.

Bir Zahiri İki Kıyas: İbn Hazm’ın Mantıki Kıyas Müdafaası ve Fıkhi Kıyas Karşıtlığı

“…İbn Hazm, cahiliye döneminde Arapların, Hz. Peygamber'den önce kitabî bir şeriatları olmadığı için dini hükümlerde kıyas yapmayı bilmediklerini, dahası onların kıyas işlemi için belirledikleri bir kavramın dahi bulunmadığını iddia eder (İbn Hazm, 1403Hazm, , s. 7: 80, ayrıca bk. 1960.…”

“…İmamoğlugil, 2016). Nitekim İbn Hazm, diğer Zâhirîlere de nispet ettiği "bir önerme, sana kendisinden daha fazlasını veremez" sözüyle bu hususa dikkat çekmiştir (İbn Hazm, 1403Hazm, , s. 7: 2, 2007.…”

“…Ona göre bu durumu kendi lehlerine kullanan re'y taraftarları, tahakküm ve safsatada bulunarak istikrânın kınanmış olan (mezmûm) bu türünü, "kıyas", "istidlâl" ve "illetin ma'lûlde işletilmesi" olarak isimlendirmişlerdir. Böylece onlar mantıkçıların muteber bir yönteme (mantıki kıyas/câmia) verdikleri ismi geçersiz bir yönteme (fıkhi kıyas/mezmûm ve nakıs istikrâ) vermişler, dolayısıyla iki farklı kavramı sanki aynı şeylermiş gibi birbirine mezcederek batılı hak olarak göstermeye çalışmışlardır (İbn Hazm, 1403(İbn Hazm, , s. 5: 108, 2007ayrıca bk. Tan, 2014, ss.…”

“…Nitekim ona göre bu durum, bir grup kıyas taraftarını illet ve hükümleri ta'lîlden açıkça söz etmekten ve kıyas lafzından kaçarak teşbih, temsil ve tanzîr (benzerlere aynı hükmü verme) gibi kavramlara sığınmak zorunda bırakmıştır. Halbuki bu kavramlar onların kaçtıkları mananın bizatihi aynısıdır (İbn Hazm, 1403Hazm, , s. 7: 116-119, 177, 8: 36-38, ayrıca bk. 1960.…”

“…İbn Hazm ilk nesiller ve fıkıh ilminin teşekkül tarihi hakkındaki bu teorisi ile ilişkili olarak İslam'ın garip başladığı ve tekrar garip olacağını, Ehl-i kitabın yaptığı hataların aynısını Ümmet-i Muhammed'in de yaparak onları takip edeceği manasındaki hadisleri delil göstererek Hz. Peygamber'in batılın galip gelmesine, hakkın gizlenip unutulmasına karşı uyarılarını öne çıkarmıştır (İbn Hazm, 1403Hazm, , s. 8: 37, 2008. Netice itibariyle ilk üç nesli ve Sünnî ana fıkıh mezheplerinin kurucu figürlerini büyük ölçüde eleştirilerinin dışında bırakan İbn Hazm'ın, böylelikle yaşadığı dönemin müesses fıkıh anlayışına yönelttiği eleştirilerle ilgili karşılaşabileceği tepkileri asgariye indirmeyi de amaçlamış olabileceği akla gelmektedir.…”