Mor Evgin ve Hristiyan Mistisizminin Tur Abdin Bölgesine Girişi

Abstract

Türkiye’nin Güney Doğu Anadolu Bölgesi’nde, Mardin’in kuzey doğusunda Midyat merkezli dağlık bir alan olan, tarihsel ve dini açılardan taşıdığı değer nedeniyle Süryaniler tarafından adeta kutsal bölge olarak görülen “Tur Abdin”, manastırlarıyla meşhur bir coğrafyadır. Söz konusu manastırlara ya da bölgedeki monastik yaşamın başlangıcına dair anlatılarda IV. yüzyılda yaşadığı tahmin edilen Mor Evgin isimli Hristiyan bir münzevi öne çıkmaktadır. Zira Mor Evgin, Hristiyanlığın monastik yaşam tarzını Tur Abdin’e getiren kişi olarak kabul edilmektedir. Aslen Mısırlı olup rivayete göre zamanla burayı terk ederek 70 şakirdiyle birlikte Tur Abdin Bölgesi’ne gelmiş ve burada inzivaya çekilmiştir. Bölgenin ilk manastırı da muhtemelen Mor Evgin tarafından IV. yüzyılda kurulmuştur ve bugün de onun ismiyle tanımlanmaktadır. O, İzlo Dağı eteklerindeki bu manastırda yetiştirdiği rahiplerle kısa zaman zarfında bölgede ve civarında çok sayıda başka manastırın inşasına da öncülük etmiştir. Bu bağlamda denilebilir ki, Mor Evgin ve Mor Evgin Manastırı, adeta bir tarihin, bir devrin başlatıcısı olmuşlardır. Gerek dini eğitimde, gerek dini kurumsal yapılanmada ve gerekse kitlelerin dinî yaşantısında manastırların fonksiyonel rolü anlaşılmadan Doğu Hristiyanlığını anlamak mümkün değildir. Katolik ve Batı Ortodoks (Bizans ve Balkan coğrafyası) dünyasında Kilise’nin itikadî ve amelî ilke ve uygulamaları Papalık / Patrikhane Sen-Sinodu’nda oluşurken, Doğu Hristiyanlığı’nın (Süryaniler, Keldaniler, Nasturiler, Marunîler, Kıptiler, Ermeniler…) itikadî ve amelî ilke ve uygulamalarının hayat bulduğu alan manastırlardır. Katolik ve Ortodoks dünyasında manastırlar, Kilise’nin kontrolündeki arka bahçeler iken, örneğin Süryani dünyasında dinî anlayışın ana merkezleridir. Buralar sadece dünyadan el-etek çekmiş keşişlerin münzevi yaşamsürdürdükleri yerler değildir. Bu manastırlar, tarih boyunca farklı itikadî düşüncelerin mücadelesinin verildiği aksiyon merkezleri olarak Doğu Hristiyanlığı tarihinde önemli fonksiyonlar üstlenmişlerdir. Söz gelimi itikadî ilkeler buralarda belirlenmiş, ihtilafları çözen sinodlar buralarda toplanmış, Kilise’nin idarî birimlerinde görev alan kadrolar buralardan yetişmiştir. Kilisenin dinî ve idarî kararlarının alındığı Sen-Sinod’un üyeleri çoğunlukla manastır reislerinden oluşmuştur. Dini eğitim buralarda verilmiş, Kilise’nin başı olan Patrik bu manastırlardan birinde ikamet etmiştir. Bu makale, Süryani Hristiyanlığı özelinde Tur Abdin Bölgesi’nde başlayan ve gelişen monastik hayatı ana hatlarıyla anlatma ve bunun yanında bölgede monastik yaşamı tetikleyen bir yapı olarak Mor Evgin Manastırı hakkında tarihi ve mimari açılardan bilgi verme amacı taşımaktadır.