Na peryferiach teorii – trzeci język w przekładzie

Abstract

On the peripheries of theory – third language in translation
 The paper substantiates the importance of the so-called third language (L3) as a translation issue – despite claims that it is straightforward (e.g. by Fyodorov) or, conversely, that it defies TS insight (Bellos). The research so far is summarized and in the empirical part a working typology of techniques applied in translating L3 material is offered, illustrated by extracts from Boris Akunin’s Russian historical detective novels and their Polish renditions. The author pays attention to such questions as the form of notation of L3 elements in the original (in the Cyrillic or Latin alphabet), paratextual strategies and the functions which the foreign interpolations perform in their contexts and macrotexts.

Kultura w przekładzie – tłumacz wobec kultury: O monografii Michała Gąski pt. Elementy trzeciej kultury w procesie tłumaczenia prozy Holenderskich Indii Wschodnich na języki polski i niemiecki, Wydawnictwo Universitas, Kraków 2021, 276 stron

“…Monografia Elementy trzeciej kultury w procesie tłumaczenia prozy Holenderskich Indii Wschodnich na języki polski i niemiecki składa się z rozbudowanej części teoretycznej, obejmującej siedem rozdziałów, i rozdziału ósmego o charakterze empirycznym, w którym autor przedstawia podstawy metodologiczne badania, materiał badawczy i przyjętą na potrzeby własnego badania typologię technik tłumaczeniowych, by w drugiej części wspomnianego rozdziału przejść do, jak wskazuje, "analizy polinkonfrontatywnej" nazw elementów trzeciej kultury w tłumaczeniach dwóch dzieł Madelon Székely-Lulofs (Rubber. Roman uit Deli (1931) i Koelie (1932)) oraz trzech Helli S� Haasse (Oeroeg (1948), Heren van de thee (1992) i Sleuteloog (2002)) z języka niderlandzkiego na języki polski i niemiecki w tłumaczeniach Herminii Bukowskiej, Marii Csollány, Birgit Erdmann, Zofii Klimaszewskiej, Andrei Kluitmann, Walthera Hjalmara Kotasa, Henryka Leśniewskiego, Alicji Oczko, Gregora Seferensa i Josefa Tichy'ego� Wprowadzeniem do analizy jest przegląd dotychczasowych badań w zakresie tłumaczenia elementów trzeciej kultury -jak zauważa autorniedostatecznie opisanego jeszcze zagadnienia (Gąska 2021: 15)� Wśród prac poświęconych wspomnianej problematyce wskazuje jedną kompleksową monografię na ten temat (Wołek-San Sebastian 2011), wybrane artykuły (Pleciński 1983;Urbanek 2002), studia empiryczne (Adamowicz-Pośpiech 2011; Sumera 2000) i wreszcie publikacje, w których zagadnienie tłumaczenia elementów trzeciej kultury stanowi wyłącznie ich część (Bednarczyk 2008;Hejwowski 2007;Kaźmierczak 2016;Skibińska 1999)� W rozdziale drugim Michał Gąska umieszcza pojęcie kultury w ramach antropologii kognitywnej i kulturologii antropocentrycznej� Bada w tym miejscu relację między kulturą i językiem, omawia determinanty i formanty kulturowe, odwołuje się do paradygmatu kulturologii antropocentrycznej i umieszczonego w nim obiektu poznawczego oraz w oszczędny sposób (s� 38-40) do relacji między kompetencją kulturową a kompetencją językową i komunikacyjną� Przedmiotem kolejnego rozdziału są rozważania nad badaniem elementów trzeciej kultury w ramach translatoryki antropocen-trycznej� Autor spójnie kontynuuje wywód na temat kompetencji translatora, przyjmuje za Franciszkiem Gruczą (1989: 35), że osoba doskonale władająca dwoma językami jest także osobą "bikulturową" i w ten sposób określa także tłumacza (Gąska 2021: 52)� Następnie omawia teksty wyj-ściowe i docelowe w odniesieniu do badań translatoryki antropologicznej, presupozycje adresata translatu i modalności translacyjne� Zjawisku inności w procesie translacji poświęca rozdział czwarty� W kolejnym rozdziale o charakterze teoretycznym autor charakteryzuje różnorodne intencjonalne postawy tłumaczy wobec Innego w procesie tłumaczenia� Nazwy elementów kulturowych wraz z opisem i typologią technik ich tłumaczenia tworzą rozdział szósty� Ostatni rozdział o charakterze teoretycznym jest przedstawieniem elementów trzeciej kultury w układzie translacyjnym, ich typologizacji oraz funkcji w komunikacji� Solidne podstawy teoretyczne pozwalają autorowi przejść do badania empirycznego, w którym analizie poddaje przełożone na języki polski i niemiecki wybrane dzieła pisarzy z Holenderskich Indii Wschodnich� W swoim badaniu podejmuje próbę wyodrębnienia konkretnych technik tłumaczeniowych w odniesieniu do elementów trzeciej kultury oraz określenia wpływu decyzji tłumaczeniowych na właściwe zrozumienie tekstu docelowego przez jego adresata� Ponadto porównuje ...…”