‘Nationale filologieën’ en het historisch onderzoek naar disciplinevorming in de geesteswetenschappen. Een verkenning

Abstract

InleidingDe klassieke wetenschapsgeschiedenis was geneigd de wetenschappelijke disciplines te presenteren als een soort van natural kinds. 1 Daartegenover benadrukt de nieuwere wetenschaps geschiedenis van de afgelopen decennia het contingente, historisch gegroeide en veranderlijke karakter van disciplines. In de woorden van Robert Kohler: 'They are creatures of history and reflect human habits and preferences, not a fixed order of nature' . 2 De iden ti teit van een discipline, zo merkte Rein de Wilde al op in zijn dissertatie over discipline vorming in de sociologie, is 'geen van buiten opgelegd gegeven, maar iets wat door haar leden in de omgang met het verleden en met tijdgenoten verworven wordt'. 3 Disciplines zijn actief door de betrokkenen geconstrueerde maaksels. Dat het constructiewerk gebeurt in wisselwerking 'met het verleden en met tijdgenoten' , impliceert onder meer dat we de kring van relevante betrokkenen mede buiten de discipline zelf moeten zoeken.De zojuist geschetste opvatting is gemeengoed geworden binnen de wetenschapsgeschiedenis en wordt soms zelfs als Binsenwahrheit beschouwd. Opmerkelijk is echter dat men lang niet altijd de consequenties hieruit trekt. Met name zien we dit in de definitiesvooral door meer sociologisch georiënteerde onderzoekers opgesteld -van wat disciplines zijn. Zo omschrijft Rudolf Stichweh disciplines aan de hand van vijf elementen. 4 Het gaat hier (in mijn vertaling) ten eerste om een 'voldoende homogeen communicatieverband tussen onderzoekers (scientific community)' . Vervolgens dient er volgens hem sprake te zijn van 'een corpus van wetenschappelijke kennis dat in leerboeken vertegenwoordigd is en dat zich, met andere woorden, kenmerkt door codificering, gemeenschappelijke acceptatie en principiële leerbaarheid' . Een derde aspect betreft 'een aantal vraagstellingen die op dit moment nog proble matisch zijn'. Een 'set' van onderzoeksmethoden en paradigmatische probleem oplossingen zou eveneens tot de typerende kenmerken behoren. En tenslotte zouden disciplines herkenbaar zijn aan 'een discipline-specifieke carrièrestructuur en geïnstitutionaliseerde socialiseringsprocessen, die tot doel hebben de selectie en "indoctrinatie" van volgende generaties [de Nachwuchs] te regelen' .

Commemorative Practices in the Humanities around 1900

“…Such a judgement disregards the flexibility of disciplines, and not only in the humanities, but also in the "strong" natural sciences (Wegener, 2011). There was the additional consideration that the study of, for example, (national) history and literature could become and remain autonomous disciplines with their own distinctive flavours because there was also widespread support for them in society (see Johannes, 2011). But flexibility and social support were of course not sufficient to ensure continuity.…”