Nuḫbetü’l-fiker Şerhi Üzerine Yazılan Bir Hâşiyenin Trabzonlu Müellifini Tespit Sorunu

Abstract

Hadis usul literatüründe etkin olan metinlerden birisi de İbn Hacer el-Askalânî’nin Nuḫbetü’l-fiker ve üzerine yazdığı Nüzhetü’n-naẓar şerhidir. Herhangi bir eserin etkisi söz konusu olduğunda akla, onun yaygın bir tedris metni olarak okutulması ve söz konusu kitabı merkeze alan ihtisar, telhis, haşiye ve şerh türü çalışmaların yapılması gelmektedir. Bu açıdan bakıldığında İbn Hacer el-Askalânî’nin Nuḫbetü’l-fiker’inin ve ilk şerhlerinden biri olarak kabul edilebilecek olan Nüzhetü’n-naẓar’ının artarak devam eden bir ilgiye mazhar oldukları görülecektir. Farklı bölgelerde yaşayan ve muhtelif ilgileri olan pek çok âlim tarafından bu eser üzerine çok sayıda çalışma yapılmış olması kitaba yönelik alakanın en önemli kanıtıdır. Böylesi çalışmalardan birisi de Mehmed et-Trabzonî’ye ait olan ve Ḥâşiyetü Nuḫbeti’l-fiker ismiyle kataloglara kaydedilen eserdir. Bu makalede, söz konusu kitabın içeriğine değil, eserin müellifinin kimliğinin tespitine odaklanılacaktır. Çünkü hâşiyenin h. XII./ m. XVIII. asra ait olan ve Mehmed el-Müderris tarafından Bursa’da istinsah edilen nüshasında şerhin yazarının kimliğinin karıştırılmış olabileceğine işaret eden bulgular vardır. Yazma eserin müellifi olarak ismine yer verilen Üstat Mehmed et-Trabzonî pek çok çalışmada Mehmed el-Medenî et-Trabzonî ile karıştırılmıştır. Bu durum muhtemelen eseri Mehmed el-Medenî et-Trabzonî’nin kitabı olarak kaydeden kaynak mahiyetli kitapların etkisi sebebiyle ortaya çıkmıştır. Muhtemelen bu kaynaklardaki bilgilerin yönlendirmesi ile günümüzdeki akademik çalışmalarda Ḥâşiyetü Nuḫbeti’l-fiker Mehmed el-Medenî et-Trabzonî’ye atfedilmiştir. Akademik çalışmalarda hâşiyeden bahsedilirken de Mehmed el-Medenî et-Trabzonî’nin biyografik bilgilerine veya onun vefat tarihine referanslar yapılmıştır. Hâlbuki Mehmed el-Medenî et-Trabzonî’nin hakkındaki biyografik bilgiler dikkate alındığında söz konusu eserin ona atfı mümkün görünmemektedir. Bu makalede, hâşiye geleneği açısından önemi açık olan bu eserin müellifinin tespitine ve şerhinin literatür açısından değerine yoğunlaşılacaktır.