Ortaokul Ders Ki̇taplarindaki̇ Engelli̇ Bi̇reylerle İlgi̇li̇ İçeri̇kleri̇n Örtük Program Açisindan İncelenmesi̇

Abstract

Bu araştırmanın amacı, Türkiye'de ortaokul düzeyinde ders kitabı olarak kullanılan kaynakların engellilik konusuna örtük program çerçevesinde ne düzeyde yer verildiğini incelemektir. Bu doğrultuda, zorunlu derslerden olan Türkçe, Matematik, Fen Bilimleri, Sosyal Bilgiler, T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük ve Yabancı Dil ders kitaplarında yer alan metin, fotoğraf ve görsel öğeler incelenmiştir. Bu araştırmada nitel araştırma yaklaşımlarından doküman analizi kullanılmıştır. 2020 -2021 eğitim-öğretim yılı Milli Eğitim Bakanlığı tarafından yayınlanan 24 ders kitabı araştırmacılar tarafından içerik analizine tabi tutulmuştur. Araştırma sonucunda, engelli bireyler için hazırlanan örtük programın yetersiz olduğu tespit edilmiştir. Görsel, fotoğraf ve metinlerde yer alan yetersizlikten etkilenmiş bireyler analiz edildiğinde, kız ve erkek öğrenci sayısının dengeli dağıtılmadığı, bu bireylerin tipik gelişim gösteren akranları ile birlikte yeterince yer verilmediği, büyük bir kısmının pasif bir eylem içerisinde yer aldığı tespit edilmiştir. Ayrıca yetersizlikten etkilenmiş bireylerin okul ortamında gösterilmediği ve genellikle yetişkin bireylere yer verildiği saptanmıştır. Ders kitaplarında engellilik teması ile ilgili içerik sayısı artırılması ve bu içerikler yetersizlikten etkilenmiş bireyleri olumsuz yönde etkilemeyecek şekilde düzenlenmesi önerilmektedir.

Ortaöğretim İngilizce Ders Kitaplarındaki Metinlerin Okunabilirlik Düzeylerinin İncelenmesi

“…Ayrıca Türkiye'de literatür incelendiğinde İngilizce ders kitaplarındaki metinlerin okunabilirlik düzeylerini inceleyen herhangi bir çalışmanın olmadığı görülmüştür. Ancak Türkçe, Fizik, Coğrafya, Hayat Bilgisi, Vatandaşlık ve Demokrasi Eğitimi, Fen Bilimleri, Fen ve Teknoloji, Matematik, İnsan Hakları Yurttaşlık ve Demokrasi, Genel Muhasebe ve Sosyal Bilgiler gibi farklı derslere ait ders kitaplarındaki metinlerin okunabilirlik düzeylerini inceleyen pek çok çalışma bulunmaktadır (Acar & Karakuş, 2022;Ağyürek & Özay Köse, 2022;Altuntaş Gürsoy & Çevik, 2023;Arslan & Bay, 2022;Bağcı & Ünal, 2013;Baş & İnan Yıldız, 2015;Bayır & Livdumlu Kahveci, 2021;Bora & Arslan, 2021;Çakmak Çil, 2014;Çelik vd., 2020;Çıplak & Balcı, 2022;Doğan & Ertugay, 2019;Eker vd., 2018;Gül, 2019;Gül vd., 2020;Karaca, 2023;Keskin & Akıllı, 2013;Köse, 2009;Ogur, 2022;Okur & Arı, 2013;Özdemir, 2016;Sağlam, 2023;Şimşek & Çinpolat, 2021;Tekbıyık, 2006;Topkaya vd., 2015;Turan & Geçit, 2010;Ulu Kalın & Aydemir, 2017;Ulu Kalın & Koçoğlu, 2017;Yılar, 2020;Yokuş & Örge Yaşar, 2023). Bu çalışmalarda araştırmacılar Türkçeye uyarlanan okunabilirlik formüllerini kullanarak ders kitaplarında bulunan metinlerin öğrenci seviyelerine uygun olup olmadıklarını tespit etmeyi amaçlamışlardır.…”

Dezavantajlı grupların Türkçe ders kitaplarında temsili

“…Çünkü Türkçe dersi için tüm kademelerde okutulan ders kitaplarındaki metinler bir ileti taşımakta ve bu iletiler öğrenciler üzerinde etkili olmaktadır (Susar-Kırmızı, 2014). Alanyazın incelendiğinde ders kitaplarının göç kavramı (Esendemir ve Ertaş, 2018), engellilik (Bayar ve Kurt, 2021;Tuncer, Karasu, Altunay ve Güner, 2011), yaşlılık (Murakami ve Gündem, 2019) açısından incelendiği çalışmaların yapıldığı görülmüştür. Bu çalışmada dezavantajlı grupların 6.sınıf Türkçe ders kitaplarında temsil edilme durumları araştırılmıştır.…”

“…Bayar ve Kurt (2021) da ortaokul Türkçe ders kitaplarını engelli bireylere ait içeriklere yer verme açısından inceledikleri çalışmalarında, ders kitaplarında engelli bireylere yönelik sınırlı sayıda metin görsel bulunduğunu tespit etmişlerdir. Benzer şekildeEsendemir ve Ertaş (2018) da Türkçe ders kitaplarını göç olgusu açısından inceledikleri çalışmalarında, metinlerde bu olgunun yeterince işlenmediği sonucuna ulaşmışlardır.…”