Özel Gereksinimli 3-6 Yaş Çocuklarının Ebeveynlerinin Stres Düzeyleri ile Rolleri Arasındaki İlişki

Abstract

Özel gereksinimli olsun ya da olmasın tüm çocukların gelişim ve eğitimi üzerinde ebeveyn rollerinin niteliği önemli bir etkiye sahiptir. Ancak, özel gereksinimli bir çocuğa sahip olmak ebeveynlerin daha fazla stres yaşamasına yol açabilmektedir. Bu durum da özel gereksinimli çocuğu olan ebeveynlerin uygun ve destekleyici ebeveyn rollerini yerine getirmelerini engelleyebilmektedir. Özel gereksinimli çocukların ebeveynlerinin stres kaynaklarını gidermek için öncelikle strese neden olan faktörleri açıklamak gerekmektedir. Bu sayede söz konusu ebeveynlerin etkili ebeveynlik rollerini göstermelerini engelleyen stres kaynakları giderilebilir. Bu çalışmanın amacı, 3-6 yaş aralığında özel gereksinimli çocuğu olan ebeveynlerin yaşadığı stres ile ebeveyn rolleri arasındaki ilişkiyi açıklamak ve bu ilişkinin yönünü ve düzeyini belirlemektir. Özel gereksinimli çocuğa sahip 48 ebeveynin katıldığı araştırmada nicel araştırma yöntemlerinden olan ilişkisel model kullanılmıştır. Veri toplama araçları olarak Algılanan Stres Ölçeği (ASÖ) ve Aile Değerlendirme Ölçeği'nin (ADÖ) alt ölçeği olan Roller Ölçeği kullanılmıştır. Analiz sonucunda ebeveynlerin stres düzeyleri ile ebeveyn rolleri arasında negatif yönde anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Araştırmadan elde edilen bulguların ışığında ebeveyn stresinin olası nedenleri tartışılarak ebeveyn stresini azaltmaya yönelik önerilerde bulunulmuştur.

Özel Gereksinimli Çocuğu Olan Anne ve Babaların Depresyon Durumu ile İlgili Yapılan Araştırmaların İncelenmesi

“…Wahab ve Ramli (2022), özel gereksinimleri olan çocukların anne babalarında görülen psikolojik sıkıntıları inceledikleri çalışmada bu gerçeği kabul ettiklerinde daha az stresli olduklarını belirlemişlerdir. (Dündar, 2021;İlhan, 2017;Kim & Sellmaier, 2020;Page et al, 2021;Wahab & Ramli, 2022;Zeedyk & Blacher, 2017).…”

“…Yaşam koşullarının farklılaşması, aşırı rekabet, çalışma zorunluğu, duygusal bağ, yaşam aktivitelerinin yerine getirilmesinde engellerin olması gibi zorluklar insanların depresyona girmelerine neden olmaktadır (Karadağ & Solpuk, 2018). Özel gereksinimli çocuğu olan annelerde somatik belirtiler, depresyon ve anksiyete bozuklukları gibi psikolojik sorunlar daha sık bildirilirken (Zeedyk & Blacher, 2017); zihinsel ve/veya fiziksel bir engeli bulunan çocuğu olan anne ve babalarda alkolizm ve depresyon daha sık bildirilmektedir (Feurer et al, 2016;İlhan, 2017;Öztürk, 2017;Weissman et al, 2016). Özellikle zihinsel engelli bulunan çocuğu olan annelerin orta derecede depresyona sahip oldukları (Özkan, 2016; Öztürk, 2017), annenin çalışma durumunun depresyon düzeyine etkisinin olduğu (Husain et al, 2021;Kafes, 2021) ve annenin çocuğunun bakımında yardım alma durumunun (Kim ve Sellmaier, 2020;Robards et al, 2018) depresyon düzeyleri üzerine etkisi olduğuna ilişkin sonuçlar vurgulanmaktadır.…”

Otizm Spektrum Bozukluğu Tanılı ve Normal Gelişim Gösteren 9-12 Yaş Grubu Çocuğa Sahip Annelerin Çocuk Yetiştirme Tutumlarının İncelenmesi

“…Bağlımlı değişken olan annelerin çocuk yetiştirme tutumlarına etkisi gözlenen kişisel değişkenler açısından gözeneklerdeki kişi sayısının az olması da parametrik olmayan testlerin kullanılmasının nedenlerindendir (Büyüköztürk, 2003 (Aydoğdu ve Dilekmen, 2016). Çocuğunun engellilik durumu gibi normal dışı durumlar anne-babayı strese sokan ve tutumunu olduğundan farklı şekilde değiştirmesine sebep olan faktörler arasındadır (İlhan, 2017;Töret vd., 2014). Çalışmada NGG çocuğa sahip ebeveynlerin çocuklarından, yaşları gereği özellikle okul başarısına ilişkin beklentileri onların daha baskıcı/otoriter tutum benimsemelerine neden olurken OSB'li çocuğa sahip annelerin çocuklarından düşük beklentileri daha az baskıcı/otoriter olmalarına neden olmuş olabilir.…”

The Relationship Between Stress Levels of Working Fathers and Father-Child Relationship

“…Cabrera ve Mitchell (2009) tarafından düşük gelirli babalarla gerçekleştirilen bir çalışma sonucunda da babaların ebeveynlik stresi ile yeni yürümeye başlayan çocukların sosyal gelişimleri arasında anlamlı ilişkiler bulunmuştur. Bu çalışma sonuçları, ebeveynlerin yaşadıkları stresin çocuklarla olan etkileşimlerini ve iletişimlerini olumsuz yönde etkileyebileceğini göstermektedir (Ponnet vd., 2013;İldeniz ve Karadeniz, 2022;İlhan, 2017).…”