Procena telesne kompozicije zauzima važno mesto u proceni zdravstvenih rizika u brojnim medicinskim granama, kao i u oblasti fiziologije sporta kao važna komponenta fiziološkog profila sportiste. Postoje brojni pristupi proceni telesne kompozicije, koji se mogu grubo podeliti na direktne i indirektne. Danas se u kliničkoj praksi koriste indirektni modeli, koji na relativno jednostavan i brz način mogu dati podatke o udelu pojedinih komponenti telesnog sastava. Najjednostavnija, i za širu populaciju najdostupnija metoda je antropometrijska, dok se kao metodom rastuće pouzdanosti označava metoda bioelektrične impedance. Hidrodenzitometrija, iako pouzdana, nije metod izbora u većim studijama zbog nekomformnosti samog postupka i zahtevnijih uslova po pitanju opreme. DXA metoda zbog svoje velike pouzdanosti ima potencijal primene kao zlatnog standarda za procenu komponenata telesnog sastava, a uključuje relativno malu dozu zračenja. CT i NMR su najsofisticiranije metode kojima se egzaktno može proceniti masna masa različitih regiona tela, visceralna masna masa kao i mišićna masa tela. Međutim zbog male dostupnosti i visoke cene nemaju primenu u široj populaciji, ali su veoma važne u raličitim kliničkih studijama. Možda najbolji pristup procene telesne kompozicije je kombinacijom više jednostavnih i dostupnih metoda čime se može povećati pouzdanost dobijenih podataka i adekvatnije proceniti zdravstveni rizici vezani za specifični telesni sastav.Ključne reči: telesna kompozicija, sportisti, antropometrija, indeks telesne mase.
UVODTelesna struktura čoveka kao jedinstvo konstitutivnih elemenata ljudskog tela ima veliki značaj u različitim medicinskim disciplinama, kada se prate faktori rizika za nastanak i razvoj bolesti, ali i za razumevanje procesa rasta i razvoja ljudskog organizma [1]. Posebno mesto zauzima analiza telesne kompozicije u sportskim naukama jer je ona jedan od elemenata koji čine fiziološki profil spotiste, i ima značajnu ulogu u postizanju vrhunskih rezultata. Istorijski gledano, interes za telesnu kompoziciju narastao je sa potrebom da se proceni masna masa tela. U tom kontekstu, najviše pažnje u ovoj oblasti usmereno je na kvantitativnu procenu masne i mišićne mase tela.Martin i Drinkwater [2] su 1991 godine predložili tri pristupa proceni telesne kompozicije. Metodom prvog nivoa mere se direktno komponente telesne strukture, a baziran je na podacima dobijenim disekcijom kadavera gde se ukupna masna masa tela određuje ekstrakcijom svih lipida iz tela. Prvi podaci o telesnom sastavu dobijenom na ovaj način potiču iz rada nemačkih anatoma koji su objavili prve podatke o direktnoj analizi telesne kompozicije [3]. Do osamdesetih godina prošlog veka izvedeno je samo nekoliko studija sa relativno malim brojem kompletnih disekcija kadavera [4,5].Sve druge metode procene telesne kompozicije su zapravo indirektne metode, i mogu biti indirektne metode drugog ili trećeg nivoa (dvostruko indirektne). Procene stukture na drugom ili trećem nivou bazirane su na pretpostavkama i izvedenim jednačinama. Drugi nivo po...