Problems of moral education of children in G. Akhmarov’s primer “Torki Alifba” (“Turkic primer”)

Abstract

Mәкаләдә мөгаллим Г. Әхмәровның «Төрки әлифбасы» тарихи чыганак буларак, татар халкының балаларны укыту системасы белән бәйле рәвештә анализлана. Әлифбадагы текстлар балаларга әхлакый тәрбия бирү мәсьәләсеннән чыгып тикшерелә. Шулай ук «Әлифба каитапларына тәнкыйть» методик кулланмасына да игътибар бирелә. Тәнкыйтьтә Г. Әхмәров Х. Зәбири, Ш. Таhири, Г. Мөслимов h.б. әлифбаларны анализлый. Тәнкыйтен мәктәпләрдә иң күп таралган Һ. Максудиның «Мөгаллим әүвәл» әлифбасыннан башлый. Шуңа күрә мәкаләдә бу әлифбага аеруча зур ихтибар бирелә, Г. Әхмәровның «Төрки әлифбасы» басылып чыккач, ике бөек шәхес арасында 1910 елда кызып киткән дискуссия дә искә алына. Бәхәс «Йолдыз» газетасы битләрендә чагылыш таба. Һ. Максудиның «Мөгаллим әүвәл» белән Г. Әхмәровның «Төрки әлифба»сындагы текстларның эчтәлеге чагыштырылып анализлана. Бу уку әсбаплары эчтәлеге ягыннан бер берсеннән нык аерылып тора. Г. Әхмәров кыска эчтәлекле, дөньяви текстларга өстенлек бирә, Һ. Максудиның «Мөгаллим әүвәл»ендә зур күләмле кызык эчтәлекле текстлар күбрәк очрый. Дини тематикага язылганнары да бар. Ләкин авторларның максатлары бер-балаларны ана телендә укырга hәм язарга өйрәтү. Әлифбалар бу бурычны уңышлы үтиләр. 1917 елгы октябрь инкыйлабына кадәр бу уку әсбаплары мәктәпләрдә кулланыла.