Bu makalede Türkiye'nin kuzeydoğusundaki Olur Çayı Havzası'nda, kumtaşları üzerinde tafoni oluşumunu kontrol eden faktörler, Enerji-Dağılımlı X-Işını Spektroskopisi (EDX), X-Işını Difraksiyonu (XRD) ve X-Işını Floresans Spektroskopisi (XRF) analizleriyle araş rılmış r. Elde edilen sonuçlar kumtaşlarında tafoni oluşumuna sebep olan esas faktörlerin petrografik özellikler ve tuz (sodyum nitrat) kristalleşmesi olduğunu ortaya koymuştur. Ayrıca tafoni hücrelerinin genişlik-derinlik, genişlik-yük-seklik, yükseklik-derinlik gibi değişkenler arasındaki ilişkiyi ölçmek amacıyla regresyon analizleri yapılmış r. Bu analizlerde ayrışma çukurlarının alansal büyüme ve derinleşme süreçlerinin uyumlu geliş ği, çukurlar derinleş kçe taban tavan arasındaki mesafenin ar ğı ve ayrışmanın süreklilik gösterdiği anlaşılmış r. In this ar cle, factors controlling the forma on of tafoni on sandstones in Olur stream basin in the northeastern Turkey have been studied by using Energy Dispersive X-Ray Spectroscopy (EDX), X-Ray Powder Diffractometry (XRD) and X-Ray Flourescence Spectroscopy (XRF) analysis. Results revealed that the petrographic features and salt (sodium nitrate) crystallisa on were the primary factors that caused tafoni forma on on sandstones. Moreover, to measure the rela onship between the variables such as width-depth, width-height, and height-depth of tafoni cells, regression analyses were conducted. In these analyses, it was seen that areal growth and deepening processes of weathering pits developed harmoniously, and as the pits got deeper the distance betweeen ground and ceiling increased and weathering was con nuous.
GirişTafoniler, Turkington ve Phillips (2004) tara ndan kemer şek-linde girişleri olan, oluştuğu tabakanın eğimine göre şekil almış, tabanı ayrışma enkazıyla kaplı kovuklar şeklinde tanımlanmış r. Bu türden kovuklar kurak ve yarıkurak bölgelerde özellikle granit, kumtaşı, kalker ve tüf gibi farklı kayaç türleri üzerinde oluş-maktadır (Dragovic, 1969; Bouchart, 1930;White, 1944;Blank, 1951;Rondeau, 1965;Tschang, 1969; Twidale ve Bourne, 1976;Kelletat, 1980;Gill, 1981;Mustoe, 1982;Mustoe, 1983;Farımaz, 1988; Sancho ve Benito, 1990; Mellor vd., 1997; Mc Bride ve Picard, 2004; Turkington ve Paradise, 2005;Mustoe, 2010). Tafoniler, Darwin (1839) ve Dana (1849)'nın Avusturalya'nın kurak bölgelerinde yap ğı ilk çalışmalardan gü-nümüze kadar yoğun bir ilgiyle takip edilmiş r (Bouchart, 1930;White, 1944;Blank, 1951;Rondeau, 1965; Dragovic, 1969;Kelletat, 1980;Gill, 1981;Mustoe, 1982, Mustoe, 1983 Sancho ve Benito, 1990; Mellor vd., 1997; Mc Bride ve Picard, 2004;Turkington and Paradise, 2005;Mustoe, 2010).Tafonilerin oluşmasında etkili olan faktörler konusunda bir takım tar şmalar olsa da (Álvarez, 2012), eskiden beri en fazla tuz kristalizasyonu (Evans, 1970; Bradley vd., 1978;Young, 1987; Rodriguez-Navarro ve Doehne, 1999; Goudie vd., 2002), kimyasal ayrışma (Twidale, 1976 Twidale ve Bourne, 1976; Campbell, 2001; Brandmeier vd., 2011) rüzgar erozyonu (Bartrum, 1936 Rodriguez-Navarro vd., 1999), donma-çözül...