Słowo na "theatrum" wojny, czyli mowy pozostałe po czasach Dymitriad. Epizod smoleński

Abstract

Słowo na theatrum wojny, czyli mowy pozostałe po czasach Dymitriad. Epizod smoleński R ozpow szechnienie się oratorstwa w R zeczypospolitej X V II w. było postrzegane ja k o je d na z je j cech specyficznych. W tonie wyraźnie pochw alnym , prezentując Europie poczet najznakom itszych m ów ców sarm ackich, Szym on Starow olski pisał o znaczeniu wymowy: nie widziałem , by gdziekolw iek była szerzej praktykowana. W Polsce bow iem , gdy wśród szlachty ktoś przychodzi na świat lub um iera, schodzą się sąsiedzi i w obec niezw ykle licznego grona słuchaczy wygłaszają mowy, czy to w inszu ją ce , czy żałobne. Podobnie, gdy świętuje się zaślubiny albo wzywa skłóconych, by pow rócili do dawnej przyjaźni, gdy trwa proces sądowy albo ktoś ob ejm u je urząd, gdy wita się powracających z w ojny lub długiej podróży, gdy nad dobrem publicznym obradują sejm iki, gdy posłowie ziem scy wysyłani są na sejm ko ronny, gdy obiera się sędziów trybunału w' którym kolw iek roku i z jak ieg ok ol w iek okręgu -wszędzie tam wygłaszane są oracje ułożone zgodnie z zalece niam i retorów 1. W zupełnie innej, satyrycznej tonacji, ale w jakże podobny sposób, rozwijał myśl o rozple nieniu się w Polsce oratorstwa M aciej Kazim ierz Sarbiew ski'. Dla poparcia w spólnej prze 1 Sz. Staro w o lsk i. D e claris oratoribns Sarm atiac. O znakom itych m ówcach Sarm acji. iryd. i tl. E. J . (d ę b ick a . W arsza wa 2 0 0 2 , s. 27. 2 M . K. Sarb iew ski, D c pcifccta poesi, sine lin n lin s et H om cnis. O p o ez ji doskonalej, czyli W irgiliusz i Homer, tl. M . P lezia, opr. S. Sk im in a, W roclaw' 1054. s. 2 0 0 -2 0 1 : "G d zie ind ziej w ym ow a zn ajd u je sch ro n ie n ie w książkach, u nas panuje na zebraniach, w sądach, na sejm ach . [ . . . ] Przy kołysce i przy katafalku, przy stole i przy ślubie, zawsze wygłaszają m o w y pozdrawiają nim i przychodzących na świat, żegnają od chodzących zen. synow ie ojcówt dw orzanie swych panów w racających z miasta w itają przem ow am i, ja k b y co n ajm n iej z Indii przybyw ali".http://rcin.org.pl słanki obydwaj pisarze zastosowali wyliczenia, tw orzące długi katalog okoliczności, z którym i związane było wygłaszanie mów. W ydawać by się m ogło, że katalog ten, w skazując ja k o głów ne obszary funkcjonow ania oratorstwa w życiu publicznym sejm , sejm iki i trybunały, a w życiu prywatnym różne uroczystości i okazje rodzinne, w yczerpu jeje niemal całkowicie. I rzeczywi ście, ogląd drukowanych zbiorów oratorskich taką ocenę potwierdza. Jed nak sięgnięcie do wy kładów retoryki każe odnotować jeszcze je d en obszar funkcjonow ania oratorstwa3. W podbu dowanym tradycją antyczną przekonaniu retorów siła wym owy miała objawiać się też na w o j nie. Czyżby w ięc mówca, nie tylko żołnierz, występował w X V II w. na theatmm w ojny?Zw iązek krasom ówstwa i w ojny na pew no nie dziwi w epice historycznej. Karty poem a tów prócz scen batalistycznych wypełniają relacje z narad i poselstw, a samym starciom tow a rzyszą wygłaszane przez w odzów i bohaterów bojow e pobudki. R ów nie oczyw iste je s t poja wianie się orat...