Smrt građanske elite u Zimskom ljetovanju

Abstract

Sažetak: U radu je analiziran kulturološki i poetički aspekt smrti odnosno skoro potpunog nestanka iz Dalmacije etničkih Italijana, pripadnika srednje i više građanske klase, u Desničinom romanu Zimsko ljetovanje (1950) i, komparativno, u romanu Dalmacijo stara Dalmacijo (1979) Ivana Katušića. Motiv smrti, ratne opasnosti i neposrednog ratnog okruženja predstavljaju istorijske okolnosti Drugog svetskog rata u Zadru, njegovom zaleđu, i u drugim dalmatinskim gradovima. Prva seoba građanskog stanovništva pod velom preteće smrti predstavlja pomeranje u zaleđe, koje predstavlja drugu, ruralnu sredinu. Strah od smrti u građanima iz Zadra podstiče složena antropološka, kulturološka i verska pitanja. Analizom likova pojedinih građana i seljaka ukazuje se na susret i sukob različitih kultura i civilizacija. Smrt će za građane Zadra biti dvostrukog karaktera-prvo seoba i potom konačno iseljavanje. Zimsko ljetovanje najavljuje, mada sa skepsom, klasni prevrat, koji će biti osnova novog socijalističkog uređenja na prostorima Jugoslavije, pa će rad ukazati i na smenu društvenih uređenja koja će se odvijati tokom Drugog svetskog rata i konačan epilog dobiti upravo krajem rata. 1 Ključne reči: egzil, kontrapunkt, identitet, mentalitet, društvene promene, građanska klasa, urbano, ruralno U opusu Vladana Desnice Dalmacija je sveprisutna zemlja dvojnosti. S jedne strane more i gradovi, Zadar i Split, a sa druge zaleđe, imaginarni Smiljevci, Zagora, rodni Islam Grčki. Nijedan pisac sa prostora Dalmacije nije u modernom periodu bolje razumeo, tumačio i umetnički izatkao antipodnu sliku ovoga regiona. Vladan Desnica je to mogao svojim svestranim obrazovanjem, životnim iskustvom čoveka koji je poreklom iz zaleđa, odrastao u Zadru i Splitu, poznavanjem mentaliteta Vlaja, srpskog i hrvatskog stanovništva u Zagori, ali i visokog građanstva slovenskog i romanskog porekla u urbanim sredinama Zadra i Splita. Zimsko ljetovanje je i taj oksimoronski spoj dvojne Dalmacije, paradoksalnih i bizarnih situacija u kojima su život i smrt dva lica jednog prostora i vremena. Malo 1 Rad je nastao u okviru naučnog projekta Smena poetičkih paradigmi u srpskoj knjževnosti 20. veka-nacionalni i evropski kontekst (178016) Instituta za književnost i umetnost, koji nansira Ministarstvo prosvete, nauke i tehnološkog razvoja Republike Srbije.