The moderating role of market uncertainty in the effectiveness of government policies and R&D activities promoting innovation in manufacturing firms
Abstract: PurposeThe purpose of this study is to examine the impact of government support policies and research and development (R&D) activities on product innovation under market uncertainty.Design/methodology/approachThis study applies logistic regression analysis to a sample of 4,000 South Korean manufacturing firms in order to investigate the impact of government policies and R&D activities of the firm on firm innovation performance, with particular interest in the moderating role of the firm's perceived mar… Show more
Search citation statements
Paper Sections
Citation Types
Year Published
Publication Types
Relationship
Authors
Journals
Cited by 1 publication
References 89 publications
Aktywność innowacyjna przedsiębiorstw. Istota i pomiar
We współczesnej gospodarce światowej innowacje stały się kluczowym na- rzędziem przedsiębiorstw w utrzymaniu i wzmacnianiu przewagi konkurencyj- nej (Dyduch, 2015, s. 19; Freixanet i in., 2021, s. 33; Gunday i in., 2011, s. 662; Lee, Olson i Trimi, 2012; Padilla-Lozano i Collazzo, 2022, s. 21; Poznańska, 2010a, s. 349). Z tego powodu coraz więcej przedsiębiorstw realizuje zróżnicowa- ne działania zorientowane na osiągnięcie rezultatów w postaci innowacji. Działa- nia te, niezależnie od tego, czy są rozwojowe, finansowe, czy też komercyjne, określa się mianem aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw1 (Bouwman i in., 2018, s. 109; OECD i Eurostat, 2018, s. 33; Serrano-Bedia i in., 2012, s. 559). W efekcie aktywności innowacyjnej mogą powstać innowacje, które przy- czynią się do zwiększenia prawdopodobieństwa przetrwania przedsiębiorstw (Dyduch, 2015, s. 20; Röd, 2016, s. 185). Dlatego decyzje podejmowane w przed- siębiorstwach co do aktywności innowacyjnej są obecnie zaliczane do ich naj- bardziej fundamentalnych decyzji strategicznych (Karlsson i Tavassoli, 2016, s. 1484). Równocześnie decyzje te są niezwykle istotne w kontekście makroeko- nomicznym, ponieważ innowacje, które powstają w przedsiębiorstwach w wyniku ich aktywności innowacyjnej, mogą mieć wpływ na alokację zasobów i racjo- nalność gospodarowania, a także na zmiany w zakresie łącznej produktywności czynników wytwórczych czy też zmiany w ilości i dyfuzji wiedzy (Białoń, 2010, s. 24; Fagerberg, Verspagen i Srholec, 2010, s. 833; Maradana i in., 2017, s. 1; OECD i Eurostat, 2008, s. 110; OECD i Eurostat, 2020, s. 195; Okrzesik, 2019, s. 19; Sener i Tunali, 2017, s. 35-36). W ich rezultacie może zatem dojść do prze- mian w obrębie społeczeństw i gospodarek (Hakhverdyan i Shahinyan, 2022, s. 111; Kamińska, 2017, s. 27; Poznańska, 2010b, s. 322; Ramadani i in., 2013, s. 324; Urbaniec, 2019, s. 115). Aktywność innowacyjna przedsiębiorstw zaczęła być eksplorowana w XX wieku (np. Acs i Audretsch, 1991; Arvanitis, 1997; Cohen, Levin i Mowery, 1987) i nadal stanowi przedmiot zainteresowania badaczy zarówno za granicą (np. Angelova i Pastarmadzhieva, 2020; Duarte i in., 2023; Lukovszki, Rideg i Sipos, 2021; Serrano-Bedia i in., 2012), jak i w Polsce (np. Białoń, 2010; Grego- -Planer i Kuś, 2020; Kamińska, 2016; Komorowski i Mizgajska, 2008; Mizgaj- ska, 2013; Oksanych, 2021; Pichlak, 2012; Poznańska, 2017; Sobczak i Głusz- czuk, 2016; Romanowska, 2016; Szopik-Depczyńska, 2009; Świadek i Płonka, 2013; Zastempowski, 2019). Mimo tego wiedza na temat aktywności innowa- cyjnej przedsiębiorstw pozostaje niepełna i fragmentaryczna. Przegląd literatury z zakresu nauk o zarządzaniu i jakości wskazuje, że w prowadzonych badaniach rozpatruje się zwykle jedynie elementy aktywności innowacyjnej przedsię- biorstw, w szczególności podczas analizy procesu innowacyjnego (np. Tidd i Bessant, 2013). Brakuje tymczasem opracowań ujmujących holistycznie za- gadnienia związane z aktywnością innowacyjną przedsiębiorstw. Prace nauko- we, w których podejmuje się próby w tym zakresie, należą do nielicznych2. Na rozproszenie wiedzy dotyczącej aktywności innowacyjnej przedsię- biorstw w dużej mierze ma wpływ niejednorodna interpretacja pojęcia „aktyw- ność innowacyjna” przedsiębiorstw. Rozbieżności występujące pomiędzy defi- nicjami aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw występującymi w literaturze są bowiem duże. Mimo że aktywność innowacyjną przedsiębiorstw zasadniczo traktuje się jako szereg działań podejmowanych przez przedsiębiorstwa w celu powstania lub zaadaptowania innowacji (Bouwman i in., 2018, s. 109; Serrano- Bedia i in., 2012, s. 559) i taka definicja jest rekomendowana przez Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) oraz Eurostat (2018, s. 33), to są badacze, którzy stosują określenie „aktywność innowacyjna”, odnosząc się do przedsiębiorstw wprowadzających innowacje. Przedstawiciele takiego stanowiska, do których należą Angelova i Pastarmadzhieva (2020, s. 19) czy też Arabshahi i Fazlollahtabar (2019, s. 1033), biorą pod uwagę wyłącznie fakt zaistnienia innowacji w firmie. Nie interesuje ich natomiast, jakie działania podejmowano, aby stworzyć, wdrożyć lub zaadaptować innowacje, ani też czy w przedsiębior- stwach tych były realizowane działania, w wyniku których innowacje nie po- wstały. Poza tym w literaturze dotyczącej innowacji można spotkać jeszcze inne podejście do aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw. Łączy się w nim wkład w innowacje i wyniki innowacji. Z taką interpretacją aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw można się np. spotkać w badaniach B. Dachsa i Z. Ebersbergera (2009, s. 16), a także u E. Sobczak i D. Głuszczuka (2016, s. 1676). Rozproszenie wiedzy na temat aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw wynika również z braku spójnej metody jej pomiaru. Należy bowiem podkreślić, że nawet w przypadku stosowania tych samych definicji aktywności innowacyj- nej w dotychczasowych badaniach wykorzystywano różnorodne mierniki, aby tę aktywność zmierzyć. Analiza tych mierników ujawnia, że w wielu przypadkach pomiar aktywności innowacyjnej polegał na szacunkach dotyczących tylko jed- nej, wybranej przez badaczy zmiennej, np. nakłady na badania i rozwój. Nato- miast rzadko dokonywano pomiaru aktywności innowacyjnej, opierając się na miernikach złożonych z kilku elementów składowych3. Z tego powodu możli- wości porównywania badań nad aktywnością innowacyjną przedsiębiorstw były do tej pory ograniczone, a wiedza dotycząca tej problematyki była trudna w gene- ralizacji. W konsekwencji można stwierdzić, że aktywność innowacyjna nie została jeszcze dogłębnie poznana. Do dziś badacze nie są zgodni nawet co do tego, jak cechy przedsiębiorstw wpływają na aktywność innowacyjną przedsię- biorstw. Tymczasem niepełna wiedza w tym zakresie prowadzi do negatywnych implikacji praktycznych. Bez takiej znajomości aktywności innowacyjnej przed- siębiorstw trudno jest tworzyć efektywne instrumenty wsparcia przedsiębiorstw w ramach polityki innowacyjnej, ponieważ nie jest do końca jasne, czy i w jaki sposób instrumenty wspierające tę aktywność powinny być zróżnicowane. Ma- jąc na względzie taki stan rzeczy, rozwój teorii innowacji w tym obszarze staje się zatem koniecznością. Analiza literatury przedmiotu wskazuje na wyraźną lukę teoretyczną w ho- listycznym spojrzeniu na problematykę aktywności innowacyjnej przedsię- biorstw oraz w krytycznym spojrzeniu na mierniki stosowane do pomiaru tej aktywności. Przeprowadzone studia literaturowe dowodzą również występowa- nia luki metodologicznej, związanej z brakiem kompleksowego narzędzia do pomiaru aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw, a także luki empirycznej w zakresie eksploracji aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw z uwzględnie- niem wielkości, rodzaju działalności, zasięgu rynkowego i rodzinności jako za- sadniczych, endogenicznych determinant tej aktywności. Biorąc pod uwagę zidentyfikowane luki, głównym celem podjętych badań było uporządkowanie wiedzy na temat aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw oraz opracowanie, walidacja i zastosowanie narzędzia badawczego do komplek- sowego pomiaru aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw, a także przystoso- wanie metod analizy statystycznej do badań w tym obszarze. Dodatkowo badanie miało na celu rozpoznanie, z wykorzystaniem autorskiego narzędzia, aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw oraz poznanie aktywności innowacyjnej przedsię- biorstw z uwzględnieniem wielkości, rodzaju działalności, zasięgu rynkowego i rodzinności jako zasadniczych, endogenicznych determinant tej aktywności. Do tak sformułowanych celów wyznaczono cele szczegółowe, które podzielono na cele w obszarze teoretycznym, metodycznym, empirycznym i utylitarnym. Cele w obszarze teoretycznym obejmują: zebranie i uporządkowanie wiedzy na temat aktywności innowacyjnej przed- siębiorstw; identyfikację i krytyczną ocenę mierników stosowanych dotychczas w bada- niach aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw. Cele w obszarze metodycznym są następujące: opracowanie narzędzia badawczego do kompleksowego pomiaru aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw; walidacja i zastosowanie narzędzia badawczego do kompleksowego pomiaru aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw. W obszarze empirycznym celem podjętych badań była eksploracja aktyw- ności innowacyjnej przedsiębiorstw z uwzględnieniem wielkości, rodzaju dzia- łalności, zasięgu rynkowego i rodzinności jako zasadniczych, endogenicznych determinant tej aktywności. Natomiast cel utylitarny badań stanowiło sformuło- wanie rekomendacji co do wykorzystania w praktyce gospodarczej autorskiego narzędzia badawczego do pomiaru aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw, w szczególności dla badaczy, osób odpowiedzialnych za politykę innowacyjną i menedżerów przedsiębiorstw. W podjętym postępowaniu badawczym przedmiot badań stanowiła aktyw- ność innowacyjna przedsiębiorstw traktowana jako „wszystkie działania rozwo- jowe, finansowe i komercyjne podejmowane przez przedsiębiorstwo, które zo- rientowane są (w zamierzeniu) na osiągnięcie rezultatów w postaci innowacji dla przedsiębiorstwa” (OECD i Eurostat, 2018, s. 33). Zakres przestrzenny pracy w części empirycznej stanowi Polska, natomiast zakres czasowy badań jest zróżnicowany. W odniesieniu do dorobku nauk społecznych w dyscyplinie nauki o zarządzaniu i jakości odwołano się do publikacji wydawanych od lat 60. XX wieku, aż do 2024 roku. Natomiast walidacja oraz zastosowanie autor- skiego narzędzia do pomiaru aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw nastąpiły w 2020 roku. Proces badawczy ukierunkowany na realizację wyznaczonych celów i we- ryfikację przyjętych hipotez miał charakter wieloetapowy. W pierwszym etapie tego procesu została przeprowadzona kwerenda literatury, obejmująca polskie i anglojęzyczne pozycje zwarte i artykułowe. Opierając się na tej kwerendzie, zidentyfikowano obszar badawczy oraz dokonano przeglądu pojęć i teorii zwią- zanych z wybranym polem badawczym. Kolejny etap prac obejmował opracowa- nie autorskiego narzędzia do pomiaru aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw oraz badania pierwotne. Ze względu na przyjęty cel praktyczny i metodyczny w podjętym postępowaniu badawczym konieczne było przeprowadzenie dwóch badań pierwotnych. Jedno z tych badań było związane z walidacją autorskiego narzędzia do pomiaru aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw, a drugie z za- stosowaniem tego narzędzia. Szczegółowa metodyka obu badań została zapre- zentowana w rozdziale 4 i 5. W następnym etapie postępowania badawczego dokonano walidacji narzę- dzia do pomiaru aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw, oceny jego przydat- ności i opracowania zasad jego wykorzystania. Ponadto etap ten obejmował analizę wyników badania pierwotnego, w którym wykorzystano nowe narzędzie, i wyciągnięcie wniosków dotyczących aktywności innowacyjnej badanych przed- siębiorstw oraz wniosków odnośnie do wielkości, rodzaju działalności, zasięgu rynkowego i rodzinności jako zasadniczych, endogenicznych determinant ak- tywności innowacyjnej. Ostatni etap postępowania badawczego był skoncentrowany na podsumo- waniu przeprowadzonych badań i konkluzjach. Prace podjęte podczas tego etapu umożliwiły wyciągnięcie wniosków końcowych dotyczących rozwoju teorii in- nowacji w zakresie aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw, a także służyły do oceny wad i zalet autorskiego narzędzia badawczego do pomiaru aktywności in- nowacyjnej przedsiębiorstw. Ponadto prace te doprowadziły do opracowania re- komendacji dotyczących zastosowania tego narzędzia w praktyce gospodarczej oraz wskazania kierunków dalszych badań prowadzonych z jego wykorzystaniem. Założone w podjętym postępowaniu badawczym cele znalazły odzwiercie- dlenie w strukturze niniejszej monografii, na którą składa się sześć rozdziałów. Pierwszy, teoretyczny rozdział monografii stanowi tło do dalszych rozważań. Na początku tego rozdziału przedstawiono podstawowe definicje innowacji i zapre- zentowano główne nurty, jakie w interpretacji tego terminu pojawiają się w do- robku teoretycznym wypracowanym w obszarze ekonomii oraz w naukach o za- rządzaniu i jakości. W dalszej części pierwszego rozdziału dokonano przeglądu klasyfikacji innowacji występujących w literaturze przedmiotu i zaprezentowano rodzaje innowacji wyróżnione na podstawie tych klasyfikacji. Następnie przy- bliżono podstawowe źródła innowacji przedsiębiorstw oraz cele i rezultaty ich opracowywania i wdrażania w przedsiębiorstwach. Drugi, teoretyczno-koncepcyjny rozdział monografii wyjaśnia istotę aktyw- ności innowacyjnej przedsiębiorstw. Jest to szczególnie ważny dla całości wy- wodu rozdział, ponieważ koncentruje się on na głównym przedmiocie prowa- dzonych badań – aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw. W rozdziale tym poddano analizie różne definicje aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw, wskazując rozbieżności terminologiczne, jakie w interpretacji tego pojęcia po- jawiają się w literaturze dotyczącej problematyki innowacji. W analizie tej uwzględniono różnorodne perspektywy, w których problematyka dotycząca aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw jest rozpatrywana, a także wzięto w niej pod uwagę rozpoznane dotychczas rodzaje działań składających się na aktywność innowacyjną przedsiębiorstw. W dalszej części drugiego rozdziału dokonano przeglądu działań, które składają się na aktywność innowacyjną przed- siębiorstw w świetle rekomendacji Eurostatu i OECD zawartych w czwartej edycji Oslo Manual (OECD i Eurostat, 2018). Na podstawie wcześniejszej ana- lizy uznano bowiem, że wymieniony w tej rekomendacji katalog elementów aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw w sposób kompleksowy odzwierciedla działania wchodzące w skład tej aktywności. Ważną część drugiego rozdziału stanowi opis aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw w odniesieniu do proce- su innowacyjnego i zdolności innowacyjnych. Opis ten dopełnia całość podję- tych w drugim rozdziale rozważań, ponieważ dzięki niemu uwidaczniają się współzależności występujące pomiędzy aktywnością innowacyjną przedsię- biorstw i procesem innowacyjnym a zdolnościami innowacyjnymi. Trzeci rozdział monografii odnosi się do możliwości odmiennego kształto- wania się aktywności innowacyjnej w przedsiębiorstwach o różnej wielkości, innym rodzaju prowadzonej działalności, zróżnicowanym zasięgu rynkowym oraz w przedsiębiorstwach rodzinnych i nierodzinnych. W rozdziale tym starano się przedstawić w miarę pełny obraz wyników przeprowadzonych dotąd badań dotyczących innowacji przedsiębiorstw i odnoszących się do wybranych na po- trzeby badania zmiennych opisujących cechy firmy. Posługując się tymi wyni- kami, wskazano przesłanki stanowiące o tym, że wielkość, rodzaj działalności, zasięg rynkowy i rodzinność stanowią zasadnicze, endogeniczne determinanty aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw. Kolejny, czwarty rozdział niniejszej pracy to rozdział teoretyczno- -empiryczny, który dotyczy pomiaru aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw. Zidentyfikowano w nim i poddano krytycznej ocenie wiedzę na temat głównych mierników stosowanych dotychczas w badaniach aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw. Opierając się na przeglądzie tych mierników, dokonano ich oceny, a także oceny ich przydatności w badaniach aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw. Następnie w rozdziale czwartym przedstawiono nowe, stwo- rzone na potrzeby podjętego postępowania badawczego, narzędzie do pomiaru aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw, a także zaproponowano sposób inter- pretacji wyników badań, w których narzędzie to zostanie wykorzystane. Warto podkreślić, że rozdział czwarty zawiera również szczegółowe informacje o tym, jak przebiegał proces tworzenia nowego narzędzia do pomiaru aktywności in- nowacyjnej przedsiębiorstw oraz dokładny opis jego walidacji. Piąty rozdział monografii jest rozdziałem empirycznym. Zawarto w nim wyniki i analizę przeprowadzonego badania pierwotnego dotyczącego aktywno- ści innowacyjnej i wybranych charakterystyk przedsiębiorstw. W pierwszej czę- ści tego rozdziału opisano cele, pytania i hipotezy badawcze oraz podstawowe informacje o badaniu. Następnie zaprezentowano aktywność innowacyjną bada- nych przedsiębiorstw i oszacowano jej poziom, a także dokonano porównania aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw o różnych charakterystykach. Na pod- stawie przeprowadzonej analizy zidentyfikowano podobieństwa i różnice mię- dzy aktywnością innowacyjną przedsiębiorstw różniących się pod względem: (a) wielkości; (b) rodzaju prowadzonej działalności; (c) zasięgu rynkowego; oraz (d) rodzinności. Analiza ta doprowadziła również do rozpoznania, które z bada- nych czynników związanych z cechami firmy są niezależnymi czynnikami wpływającymi na aktywność innowacyjną przedsiębiorstw. W wyniku podjętego postępowania badawczego dokonano także oceny wielkości przedsiębiorstw, rodzaju prowadzonej działalności, zasięgu rynkowego oraz rodzinności jako czynników determinujących aktywność innowacyjną przedsiębiorstw. Całość badań została podsumowana w ostatniej części pracy, zatytułowanej „Zakończenie i wnioski”. Odniesiono się tam do luk badawczych wypełnionych dzięki przeprowadzonym badaniom oraz wkładu, jaki badania wnoszą w rozwój teorii innowacji. Szczególną uwagę zwrócono na opracowane, poddane walida- cji oraz zastosowane narzędzie badawcze do kompleksowego pomiaru aktywno- ści innowacyjnej przedsiębiorstw i możliwości jego wykorzystania w kolejnych badaniach oraz w praktyce gospodarczej. W przedstawionych w tej części roz- ważaniach sformułowano także najważniejsze konkluzje dla teorii i praktyki oraz propozycje kierunków dalszych prac badawczych.
Aktywność innowacyjna przedsiębiorstw. Istota i pomiar
We współczesnej gospodarce światowej innowacje stały się kluczowym na- rzędziem przedsiębiorstw w utrzymaniu i wzmacnianiu przewagi konkurencyj- nej (Dyduch, 2015, s. 19; Freixanet i in., 2021, s. 33; Gunday i in., 2011, s. 662; Lee, Olson i Trimi, 2012; Padilla-Lozano i Collazzo, 2022, s. 21; Poznańska, 2010a, s. 349). Z tego powodu coraz więcej przedsiębiorstw realizuje zróżnicowa- ne działania zorientowane na osiągnięcie rezultatów w postaci innowacji. Działa- nia te, niezależnie od tego, czy są rozwojowe, finansowe, czy też komercyjne, określa się mianem aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw1 (Bouwman i in., 2018, s. 109; OECD i Eurostat, 2018, s. 33; Serrano-Bedia i in., 2012, s. 559). W efekcie aktywności innowacyjnej mogą powstać innowacje, które przy- czynią się do zwiększenia prawdopodobieństwa przetrwania przedsiębiorstw (Dyduch, 2015, s. 20; Röd, 2016, s. 185). Dlatego decyzje podejmowane w przed- siębiorstwach co do aktywności innowacyjnej są obecnie zaliczane do ich naj- bardziej fundamentalnych decyzji strategicznych (Karlsson i Tavassoli, 2016, s. 1484). Równocześnie decyzje te są niezwykle istotne w kontekście makroeko- nomicznym, ponieważ innowacje, które powstają w przedsiębiorstwach w wyniku ich aktywności innowacyjnej, mogą mieć wpływ na alokację zasobów i racjo- nalność gospodarowania, a także na zmiany w zakresie łącznej produktywności czynników wytwórczych czy też zmiany w ilości i dyfuzji wiedzy (Białoń, 2010, s. 24; Fagerberg, Verspagen i Srholec, 2010, s. 833; Maradana i in., 2017, s. 1; OECD i Eurostat, 2008, s. 110; OECD i Eurostat, 2020, s. 195; Okrzesik, 2019, s. 19; Sener i Tunali, 2017, s. 35-36). W ich rezultacie może zatem dojść do prze- mian w obrębie społeczeństw i gospodarek (Hakhverdyan i Shahinyan, 2022, s. 111; Kamińska, 2017, s. 27; Poznańska, 2010b, s. 322; Ramadani i in., 2013, s. 324; Urbaniec, 2019, s. 115). Aktywność innowacyjna przedsiębiorstw zaczęła być eksplorowana w XX wieku (np. Acs i Audretsch, 1991; Arvanitis, 1997; Cohen, Levin i Mowery, 1987) i nadal stanowi przedmiot zainteresowania badaczy zarówno za granicą (np. Angelova i Pastarmadzhieva, 2020; Duarte i in., 2023; Lukovszki, Rideg i Sipos, 2021; Serrano-Bedia i in., 2012), jak i w Polsce (np. Białoń, 2010; Grego- -Planer i Kuś, 2020; Kamińska, 2016; Komorowski i Mizgajska, 2008; Mizgaj- ska, 2013; Oksanych, 2021; Pichlak, 2012; Poznańska, 2017; Sobczak i Głusz- czuk, 2016; Romanowska, 2016; Szopik-Depczyńska, 2009; Świadek i Płonka, 2013; Zastempowski, 2019). Mimo tego wiedza na temat aktywności innowa- cyjnej przedsiębiorstw pozostaje niepełna i fragmentaryczna. Przegląd literatury z zakresu nauk o zarządzaniu i jakości wskazuje, że w prowadzonych badaniach rozpatruje się zwykle jedynie elementy aktywności innowacyjnej przedsię- biorstw, w szczególności podczas analizy procesu innowacyjnego (np. Tidd i Bessant, 2013). Brakuje tymczasem opracowań ujmujących holistycznie za- gadnienia związane z aktywnością innowacyjną przedsiębiorstw. Prace nauko- we, w których podejmuje się próby w tym zakresie, należą do nielicznych2. Na rozproszenie wiedzy dotyczącej aktywności innowacyjnej przedsię- biorstw w dużej mierze ma wpływ niejednorodna interpretacja pojęcia „aktyw- ność innowacyjna” przedsiębiorstw. Rozbieżności występujące pomiędzy defi- nicjami aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw występującymi w literaturze są bowiem duże. Mimo że aktywność innowacyjną przedsiębiorstw zasadniczo traktuje się jako szereg działań podejmowanych przez przedsiębiorstwa w celu powstania lub zaadaptowania innowacji (Bouwman i in., 2018, s. 109; Serrano- Bedia i in., 2012, s. 559) i taka definicja jest rekomendowana przez Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) oraz Eurostat (2018, s. 33), to są badacze, którzy stosują określenie „aktywność innowacyjna”, odnosząc się do przedsiębiorstw wprowadzających innowacje. Przedstawiciele takiego stanowiska, do których należą Angelova i Pastarmadzhieva (2020, s. 19) czy też Arabshahi i Fazlollahtabar (2019, s. 1033), biorą pod uwagę wyłącznie fakt zaistnienia innowacji w firmie. Nie interesuje ich natomiast, jakie działania podejmowano, aby stworzyć, wdrożyć lub zaadaptować innowacje, ani też czy w przedsiębior- stwach tych były realizowane działania, w wyniku których innowacje nie po- wstały. Poza tym w literaturze dotyczącej innowacji można spotkać jeszcze inne podejście do aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw. Łączy się w nim wkład w innowacje i wyniki innowacji. Z taką interpretacją aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw można się np. spotkać w badaniach B. Dachsa i Z. Ebersbergera (2009, s. 16), a także u E. Sobczak i D. Głuszczuka (2016, s. 1676). Rozproszenie wiedzy na temat aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw wynika również z braku spójnej metody jej pomiaru. Należy bowiem podkreślić, że nawet w przypadku stosowania tych samych definicji aktywności innowacyj- nej w dotychczasowych badaniach wykorzystywano różnorodne mierniki, aby tę aktywność zmierzyć. Analiza tych mierników ujawnia, że w wielu przypadkach pomiar aktywności innowacyjnej polegał na szacunkach dotyczących tylko jed- nej, wybranej przez badaczy zmiennej, np. nakłady na badania i rozwój. Nato- miast rzadko dokonywano pomiaru aktywności innowacyjnej, opierając się na miernikach złożonych z kilku elementów składowych3. Z tego powodu możli- wości porównywania badań nad aktywnością innowacyjną przedsiębiorstw były do tej pory ograniczone, a wiedza dotycząca tej problematyki była trudna w gene- ralizacji. W konsekwencji można stwierdzić, że aktywność innowacyjna nie została jeszcze dogłębnie poznana. Do dziś badacze nie są zgodni nawet co do tego, jak cechy przedsiębiorstw wpływają na aktywność innowacyjną przedsię- biorstw. Tymczasem niepełna wiedza w tym zakresie prowadzi do negatywnych implikacji praktycznych. Bez takiej znajomości aktywności innowacyjnej przed- siębiorstw trudno jest tworzyć efektywne instrumenty wsparcia przedsiębiorstw w ramach polityki innowacyjnej, ponieważ nie jest do końca jasne, czy i w jaki sposób instrumenty wspierające tę aktywność powinny być zróżnicowane. Ma- jąc na względzie taki stan rzeczy, rozwój teorii innowacji w tym obszarze staje się zatem koniecznością. Analiza literatury przedmiotu wskazuje na wyraźną lukę teoretyczną w ho- listycznym spojrzeniu na problematykę aktywności innowacyjnej przedsię- biorstw oraz w krytycznym spojrzeniu na mierniki stosowane do pomiaru tej aktywności. Przeprowadzone studia literaturowe dowodzą również występowa- nia luki metodologicznej, związanej z brakiem kompleksowego narzędzia do pomiaru aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw, a także luki empirycznej w zakresie eksploracji aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw z uwzględnie- niem wielkości, rodzaju działalności, zasięgu rynkowego i rodzinności jako za- sadniczych, endogenicznych determinant tej aktywności. Biorąc pod uwagę zidentyfikowane luki, głównym celem podjętych badań było uporządkowanie wiedzy na temat aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw oraz opracowanie, walidacja i zastosowanie narzędzia badawczego do komplek- sowego pomiaru aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw, a także przystoso- wanie metod analizy statystycznej do badań w tym obszarze. Dodatkowo badanie miało na celu rozpoznanie, z wykorzystaniem autorskiego narzędzia, aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw oraz poznanie aktywności innowacyjnej przedsię- biorstw z uwzględnieniem wielkości, rodzaju działalności, zasięgu rynkowego i rodzinności jako zasadniczych, endogenicznych determinant tej aktywności. Do tak sformułowanych celów wyznaczono cele szczegółowe, które podzielono na cele w obszarze teoretycznym, metodycznym, empirycznym i utylitarnym. Cele w obszarze teoretycznym obejmują: zebranie i uporządkowanie wiedzy na temat aktywności innowacyjnej przed- siębiorstw; identyfikację i krytyczną ocenę mierników stosowanych dotychczas w bada- niach aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw. Cele w obszarze metodycznym są następujące: opracowanie narzędzia badawczego do kompleksowego pomiaru aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw; walidacja i zastosowanie narzędzia badawczego do kompleksowego pomiaru aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw. W obszarze empirycznym celem podjętych badań była eksploracja aktyw- ności innowacyjnej przedsiębiorstw z uwzględnieniem wielkości, rodzaju dzia- łalności, zasięgu rynkowego i rodzinności jako zasadniczych, endogenicznych determinant tej aktywności. Natomiast cel utylitarny badań stanowiło sformuło- wanie rekomendacji co do wykorzystania w praktyce gospodarczej autorskiego narzędzia badawczego do pomiaru aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw, w szczególności dla badaczy, osób odpowiedzialnych za politykę innowacyjną i menedżerów przedsiębiorstw. W podjętym postępowaniu badawczym przedmiot badań stanowiła aktyw- ność innowacyjna przedsiębiorstw traktowana jako „wszystkie działania rozwo- jowe, finansowe i komercyjne podejmowane przez przedsiębiorstwo, które zo- rientowane są (w zamierzeniu) na osiągnięcie rezultatów w postaci innowacji dla przedsiębiorstwa” (OECD i Eurostat, 2018, s. 33). Zakres przestrzenny pracy w części empirycznej stanowi Polska, natomiast zakres czasowy badań jest zróżnicowany. W odniesieniu do dorobku nauk społecznych w dyscyplinie nauki o zarządzaniu i jakości odwołano się do publikacji wydawanych od lat 60. XX wieku, aż do 2024 roku. Natomiast walidacja oraz zastosowanie autor- skiego narzędzia do pomiaru aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw nastąpiły w 2020 roku. Proces badawczy ukierunkowany na realizację wyznaczonych celów i we- ryfikację przyjętych hipotez miał charakter wieloetapowy. W pierwszym etapie tego procesu została przeprowadzona kwerenda literatury, obejmująca polskie i anglojęzyczne pozycje zwarte i artykułowe. Opierając się na tej kwerendzie, zidentyfikowano obszar badawczy oraz dokonano przeglądu pojęć i teorii zwią- zanych z wybranym polem badawczym. Kolejny etap prac obejmował opracowa- nie autorskiego narzędzia do pomiaru aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw oraz badania pierwotne. Ze względu na przyjęty cel praktyczny i metodyczny w podjętym postępowaniu badawczym konieczne było przeprowadzenie dwóch badań pierwotnych. Jedno z tych badań było związane z walidacją autorskiego narzędzia do pomiaru aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw, a drugie z za- stosowaniem tego narzędzia. Szczegółowa metodyka obu badań została zapre- zentowana w rozdziale 4 i 5. W następnym etapie postępowania badawczego dokonano walidacji narzę- dzia do pomiaru aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw, oceny jego przydat- ności i opracowania zasad jego wykorzystania. Ponadto etap ten obejmował analizę wyników badania pierwotnego, w którym wykorzystano nowe narzędzie, i wyciągnięcie wniosków dotyczących aktywności innowacyjnej badanych przed- siębiorstw oraz wniosków odnośnie do wielkości, rodzaju działalności, zasięgu rynkowego i rodzinności jako zasadniczych, endogenicznych determinant ak- tywności innowacyjnej. Ostatni etap postępowania badawczego był skoncentrowany na podsumo- waniu przeprowadzonych badań i konkluzjach. Prace podjęte podczas tego etapu umożliwiły wyciągnięcie wniosków końcowych dotyczących rozwoju teorii in- nowacji w zakresie aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw, a także służyły do oceny wad i zalet autorskiego narzędzia badawczego do pomiaru aktywności in- nowacyjnej przedsiębiorstw. Ponadto prace te doprowadziły do opracowania re- komendacji dotyczących zastosowania tego narzędzia w praktyce gospodarczej oraz wskazania kierunków dalszych badań prowadzonych z jego wykorzystaniem. Założone w podjętym postępowaniu badawczym cele znalazły odzwiercie- dlenie w strukturze niniejszej monografii, na którą składa się sześć rozdziałów. Pierwszy, teoretyczny rozdział monografii stanowi tło do dalszych rozważań. Na początku tego rozdziału przedstawiono podstawowe definicje innowacji i zapre- zentowano główne nurty, jakie w interpretacji tego terminu pojawiają się w do- robku teoretycznym wypracowanym w obszarze ekonomii oraz w naukach o za- rządzaniu i jakości. W dalszej części pierwszego rozdziału dokonano przeglądu klasyfikacji innowacji występujących w literaturze przedmiotu i zaprezentowano rodzaje innowacji wyróżnione na podstawie tych klasyfikacji. Następnie przy- bliżono podstawowe źródła innowacji przedsiębiorstw oraz cele i rezultaty ich opracowywania i wdrażania w przedsiębiorstwach. Drugi, teoretyczno-koncepcyjny rozdział monografii wyjaśnia istotę aktyw- ności innowacyjnej przedsiębiorstw. Jest to szczególnie ważny dla całości wy- wodu rozdział, ponieważ koncentruje się on na głównym przedmiocie prowa- dzonych badań – aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw. W rozdziale tym poddano analizie różne definicje aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw, wskazując rozbieżności terminologiczne, jakie w interpretacji tego pojęcia po- jawiają się w literaturze dotyczącej problematyki innowacji. W analizie tej uwzględniono różnorodne perspektywy, w których problematyka dotycząca aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw jest rozpatrywana, a także wzięto w niej pod uwagę rozpoznane dotychczas rodzaje działań składających się na aktywność innowacyjną przedsiębiorstw. W dalszej części drugiego rozdziału dokonano przeglądu działań, które składają się na aktywność innowacyjną przed- siębiorstw w świetle rekomendacji Eurostatu i OECD zawartych w czwartej edycji Oslo Manual (OECD i Eurostat, 2018). Na podstawie wcześniejszej ana- lizy uznano bowiem, że wymieniony w tej rekomendacji katalog elementów aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw w sposób kompleksowy odzwierciedla działania wchodzące w skład tej aktywności. Ważną część drugiego rozdziału stanowi opis aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw w odniesieniu do proce- su innowacyjnego i zdolności innowacyjnych. Opis ten dopełnia całość podję- tych w drugim rozdziale rozważań, ponieważ dzięki niemu uwidaczniają się współzależności występujące pomiędzy aktywnością innowacyjną przedsię- biorstw i procesem innowacyjnym a zdolnościami innowacyjnymi. Trzeci rozdział monografii odnosi się do możliwości odmiennego kształto- wania się aktywności innowacyjnej w przedsiębiorstwach o różnej wielkości, innym rodzaju prowadzonej działalności, zróżnicowanym zasięgu rynkowym oraz w przedsiębiorstwach rodzinnych i nierodzinnych. W rozdziale tym starano się przedstawić w miarę pełny obraz wyników przeprowadzonych dotąd badań dotyczących innowacji przedsiębiorstw i odnoszących się do wybranych na po- trzeby badania zmiennych opisujących cechy firmy. Posługując się tymi wyni- kami, wskazano przesłanki stanowiące o tym, że wielkość, rodzaj działalności, zasięg rynkowy i rodzinność stanowią zasadnicze, endogeniczne determinanty aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw. Kolejny, czwarty rozdział niniejszej pracy to rozdział teoretyczno- -empiryczny, który dotyczy pomiaru aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw. Zidentyfikowano w nim i poddano krytycznej ocenie wiedzę na temat głównych mierników stosowanych dotychczas w badaniach aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw. Opierając się na przeglądzie tych mierników, dokonano ich oceny, a także oceny ich przydatności w badaniach aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw. Następnie w rozdziale czwartym przedstawiono nowe, stwo- rzone na potrzeby podjętego postępowania badawczego, narzędzie do pomiaru aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw, a także zaproponowano sposób inter- pretacji wyników badań, w których narzędzie to zostanie wykorzystane. Warto podkreślić, że rozdział czwarty zawiera również szczegółowe informacje o tym, jak przebiegał proces tworzenia nowego narzędzia do pomiaru aktywności in- nowacyjnej przedsiębiorstw oraz dokładny opis jego walidacji. Piąty rozdział monografii jest rozdziałem empirycznym. Zawarto w nim wyniki i analizę przeprowadzonego badania pierwotnego dotyczącego aktywno- ści innowacyjnej i wybranych charakterystyk przedsiębiorstw. W pierwszej czę- ści tego rozdziału opisano cele, pytania i hipotezy badawcze oraz podstawowe informacje o badaniu. Następnie zaprezentowano aktywność innowacyjną bada- nych przedsiębiorstw i oszacowano jej poziom, a także dokonano porównania aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw o różnych charakterystykach. Na pod- stawie przeprowadzonej analizy zidentyfikowano podobieństwa i różnice mię- dzy aktywnością innowacyjną przedsiębiorstw różniących się pod względem: (a) wielkości; (b) rodzaju prowadzonej działalności; (c) zasięgu rynkowego; oraz (d) rodzinności. Analiza ta doprowadziła również do rozpoznania, które z bada- nych czynników związanych z cechami firmy są niezależnymi czynnikami wpływającymi na aktywność innowacyjną przedsiębiorstw. W wyniku podjętego postępowania badawczego dokonano także oceny wielkości przedsiębiorstw, rodzaju prowadzonej działalności, zasięgu rynkowego oraz rodzinności jako czynników determinujących aktywność innowacyjną przedsiębiorstw. Całość badań została podsumowana w ostatniej części pracy, zatytułowanej „Zakończenie i wnioski”. Odniesiono się tam do luk badawczych wypełnionych dzięki przeprowadzonym badaniom oraz wkładu, jaki badania wnoszą w rozwój teorii innowacji. Szczególną uwagę zwrócono na opracowane, poddane walida- cji oraz zastosowane narzędzie badawcze do kompleksowego pomiaru aktywno- ści innowacyjnej przedsiębiorstw i możliwości jego wykorzystania w kolejnych badaniach oraz w praktyce gospodarczej. W przedstawionych w tej części roz- ważaniach sformułowano także najważniejsze konkluzje dla teorii i praktyki oraz propozycje kierunków dalszych prac badawczych.
scite is a Brooklyn-based organization that helps researchers better discover and understand research articles through Smart Citations–citations that display the context of the citation and describe whether the article provides supporting or contrasting evidence. scite is used by students and researchers from around the world and is funded in part by the National Science Foundation and the National Institute on Drug Abuse of the National Institutes of Health.
Contact Info
customersupport@researchsolutions.com
10624 S. Eastern Ave., Ste. A-614
Henderson, NV 89052, USA
Product
Resources
This site is protected by reCAPTCHA and the Google Privacy Policy and Terms of Service apply.
Copyright © 2025 scite LLC. All rights reserved.
Made with 💙 for researchers
Part of the Research Solutions Family.
