Katarzyna Głowacka WStęP Odegraniem narodowego hymnu Rwandy rozpoczęły się uroczystości mające miejsce w kwietniu 2014 r. na stadionie Amahoro 1 upamiętniające ofiary ludobójstwa z 1994 r. Hołd pomordowanym po raz kolejny oddali przedstawiciele międzynarodowej społeczności, reprezentanci rwandyjskiego rządu oraz mieszkańcy Kigali 2. Jak zauważa polski pallotyn ks. Jan Pałyga: każdy Rwandyjczyk, bez wyjątku, został dotknięty okrucieństwem wojny i przez długie lata będzie jeszcze odczuwał jej skutki. Szczególny jednak niepokój i lęk przeżywają ci, którzy brali osobisty udział w zbrodniach. A nad wszystkimi zawisła, jak chmura gradowa, niepewność jutra 3. Dwudziesta rocznica genocydu skłania do ponownego podjęcia refleksji nad stanem rwandyjskiego państwa. W niniejszym artykule zostanie przeanalizowany przebieg ludobójstwa oraz przemiany, jakie zaszły w Rwandzie w ostatnich dwóch dekadach. Rozważania otwiera część poświęcona sytuacji społeczno-politycznej w Rwandzie w czasach kolonialnych; kolejne przybliżają wewnętrzną politykę rządów Hutu (część druga), opisują przebieg ludobójstwa (część trzecia), wskazują bezpośrednie i pośrednie konsekwencje ludobójstwa na rwandyjskiej scenie politycznej (część czwarta), w stosunkach międzynarodowych (część piąta) oraz w rwandyjskiej polityce zagranicznej i edukacyjnej (część szósta). Ostatnie 20 lat to dla Rwandy okres wielu przeobrażeń politycznych, społecznych i gospodarczych. Niniejszy artykuł przedstawia jedynie wybrane zmiany. Nie podjęto w nim m.in. kwestii umacniającej się pozycji kobiet w rwandyjskim społeczeństwie 4 , pominięto też zagadnienie działalności Kościoła katolickiego w trakcie ludobójstwa i bezpośrednio po nim 5. Na odrębne opracowanie zasługuje również niezwykle interesująca historia rwandyjskiej mniejszości muzułmańskiej 6. 1 W 1994 r. teren chronionego przez żołnierzy ONZ stadionu stał się schronieniem dla 12 tys. uchodźców ocalałych z pogromu.