Życie kulturalne Żydów w Łodzi w latach 1945–1950

Abstract

Jak zwykło się powtarzać, Łódź w pierwszych latach po wojnie stała się nieformalną stolicą Polski. Tutaj osiedliły się urzędy centralne, do Łodzi, choć jak potem się okazało jedynie tranzytem, przyjeżdżali urzędnicy, literaci, aktorzy, naukowcy znajdując to, czego nie mogła im zapewnić zrujnowana Warszawa -puste mieszkania po wysiedlonych Niemcach. Łódź nie uległa w czasie wojny poważnym zniszczeniom. Nie nastąpiła dewastacja zabudowań i infrastruktury, zachowały się archiwa i budynki użyteczności publicznej. Można powiedzieć, że najbardziej brakowało ludzi. Zmieniło się bowiem zupełnie oblicze narodowościowe miasta, które przestało być skupiskiem koegzystujących przed wojną trzech narodowości -Polaków, Żydów i Niemców. Likwidacja łódzkiego getta w sierpniu 1944 r. stała się praktycznie końcem żydowskiej Łodzi w przedwojennym obliczu. Polityka eksterminacyjna okupanta brutalnie rozprawiła się z inteligencją łódzką, przynajmniej tą jej częścią, które nie zbiegła we wrześniu 1939 r. na wschód. Ci którzy ocaleli, nie zawsze odpowiadali nowej władzy ze względu na poglądy polityczne i przedwojenną aktywność. Stąd też ogromny niedobór ludzi wykształconych do pracy w urzędach, a praktycznie, w pierwszym okresie -do pracy w wojsku i służbach bezpieczeństwa. Często trafiali tam ludzie zaczepiani na ulicy, a kryterium doboru, jak twierdzi Samuel Sandler, bywał żydowski wygląd: "żeby się jacyś volksdeutsche nie wkręcili do wojska, bo podobno próbowali. A Żyda nie trzeba było sprawdzać. Na pewno nie współpracował z Niemcami i nie był volksdeutschem" 1 .Na wizerunku i pamięci o Łodzi ciąży bliskość Warszawy. Nikt nie może zaprzeczyć, że w pierwszych latach po wojnie to tutaj toczyło się praktycznie życie kulturalne i polityczne Polski, niemniej bardzo często fakt ten jest przemilczany. Pobyt w Łodzi miał niestety charakter przejściowy, co najlepiej oddaje tytuł publikacji "Tranzytem przez Łódź", zawierającej wspomnienia ludzi, którzy tu znaleźli wówczas dom i pracę. Łódź stała się poczekalnią na Co robią dziś Żydzi w Polsce? Jeden Żyd -daje ogłoszenie do prasy, że szuka krewnych. Dwóch Żydów -zakłada zespół artystyczny i otwiera teatr. Trzech Żydów -zakłada sobie partię. Czterech Żydówprowadzi Centralny Komitet. Pięciu Żydów -zakłada kibuc. Sześciu Żydów -wynajmuje na spółkę mieszkanie. A pozostała garstka Żydów czeka na wizy. 6 4 A. Sandauer, O sytuacji pisarza polskiego pochodzenia żydowskiego w Polsce w XX w.,

Izrael Rabon – cudowne dziecko żydowskiej Łodzi

“…Choć źródła nie podają dokładnej daty jego ucieczki, można założyć, że w połowie listopada nie było go już w Łodzi. Badaczka dziejów getta łódzkiego, Ewa Wiatr, w artykule o sytuacji ludności żydowskiej Łodzi w pierwszych miesiącach okupacji podaje: "Dobrowolne wyjazdy Żydów zakończyły się w połowie listopada, kiedy SS-Obergruppenfuhrer Wilhelm Koppe wydał zarządzenie zakazujące ludności żydowskiej zmiany miejsca zamieszkania i swobodnego poruszania się po obszarze prowincji" 42 .…”

Kultura fizyczna łodzian na przełomie XIX i XX wieku

“…Była to jedna z niewielu w tym czasie form rozrywki niewymagająca dużego wkładu finansowego i przez to dostępna dla większej części społeczeństwa. Z gry, która przez długi czas była tylko dziecięcą zabawą na szkolnych boiskach, do której używano piłki ze szmat lub z pęcherza, ewaluowała na dyscyplinę sportu budzącą wiele emocji u szerokiej rzeszy łodzian 39 . Dużą rolę w propagowaniu tej formy sportu, odegrała pierwsza w Łodzi drużyna piłki nożnej, działająca od 1906 r. przy niemieckim Stowarzyszeniu "Union", założonym w 1897 r. przez braci Piltz (Aleksandra i Teodora).…”