Δύο Αιώνες Οφθαλμολογίας

Abstract

Η μελέτη της αντίληψης των εικόνων ξεκίνησε ως ένας φιλοσοφικός προβληματισμός, ο οποίος τελικά όταν η ιατρική στράφηκε από τη φιλοσοφία στην επιστήμη εστιάστηκε στην έρευνα της ανατομίας και της λειτουργίας του οφθαλμού, της κοιλότητας η οποία τον περιέχει και του νευρικού συστήματος το οποίο τον ελέγχει. Οι πρώτες καταγεγραμμένες πληροφορίες για την οφθαλμολογία προέρχονται από την περιοχή της Μεσοποταμίας κατά το 5000-4100 π.Χ., όπου και κατοικούσαν οι Σουμέριοι και οι Άκνιδες από τους οποίους προήλθε το Ασσυριοβαβυλωνιακό κράτος. Φαίνεται ότι την εποχή εκείνη η οφθαλμολογία αποκτά μία σημαντικότερη θέση ως εξειδίκευση στην ιατρική. Σημαντική αλλαγή στην ιατρική επέφερε ο Ιπποκράτης ο Κώος (450/460-376 π.Χ.), ο θεμελιωτής της σύγχρονης Ιατρικής, ο οποίος κατάφερε να απορρίψει το υπερφυσικό στοιχείο, τις θεότητες και τις δεισιδαιμονίες και να επιμείνει στη φυσική πορεία της νόσου και την μελέτη της. Όσον αφορά λοιπόν στην οφθαλμολογία, τα περισσότερα νοσήματα αναγράφονται στο βιβλίο Περί Όψιος, το οποίο ίσως να είναι η εισαγωγή στο βιβλίο του Περί παθών. Την Ιπποκράτη Σχολή διαδέχθηκε στην εξέλιξη της ιατρικής και συνεπώς και της οφθαλμολογίας η Αλεξανδρινή Σχολή. Ο Ερασίστρατος ο Κείος (303-249 π.Χ.), ο Χρύσιππος ο πρεσβύτερος, μαθητής του Ερασιστράτου, ο Πραξαγόρας ο Κώος (4ος αιώνας π.Χ.) και ο Ηρόφιλος ο Χαλκηδόνιος (4ος αιώνας π.Χ.) με τις εξαιρετικές ανατομικές γνώσεις που απέκτησαν πραγματοποιώντας μεγάλο αριθμό νεκροτομών περιέγραψαν τον οφθαλμό σύμφωνα με τη γνώση της εποχής. Κατά τους Βυζαντινούς χρόνους η γνώση και θεραπεία των οφθαλμικών νόσων παρουσίασε κάποια έστω και μικρή πρόοδο. Το κύριο χαρακτηριστικό στην εξέλιξη της Βυζαντινής ιατρικής αποτέλεσε η θεμελίωση των νοσοκομείων, τα οποία αρχικά ονομάστηκαν Ξενώνες, μέσω των οποίων εκφράστηκε η κοινωνική πρόνοια της εποχής. Στους μεγαλύτερους ξενώνες, όπως του Παντοκράτορος στην Κωνσταντινούπολη, υπήρχε και τμήμα οφθαλμολογίας Η ιατρική κατά την Ισλαμική περίοδο, η οποία εκτείνεται από το 732-1096 μ.Χ., χαρακτηρίζεται από ένα μεταφραστικό οργασμό των έργων του Ιπποκράτη και του Γαληνού και γενικότερα των επιτευγμάτων της αρχαιοελληνικής ιατρικής. Η Οφθαλμολογία στα χρόνια του Ισλάμ ήταν ένας από τους κλάδους της Ιατρικής, ο οποίος παρουσίασε σημαντική άνθηση. Η περίοδος στη Δυτική Ευρώπη από τον 5ο μέχρι το 15ο αιώνα (476 μ.Χ.- 1453 μ.Χ.) ονομάστηκε χαρακτηριστικά ως Μεσαίωνας ή Σκοτεινοί χρόνοι. Εντούτοις, χαρακτηρίζεται από δύο σημαντικά γεγονότα τα οποία επηρέασαν την επιστήμη και συνεπώς και την οφθαλμολογία. Το πρώτο ήταν η ανακάλυψη των γυαλιών για τη διόρθωση των διαθλαστικών ανωμαλιών με την εξέλιξη της οπτικής και το δεύτερο η ίδρυση των πρώτων Ιατρικών Σχολών και εν συνεχεία Ευρωπαϊκών πανεπιστημίων. Παρά τα σπουδαία επιστημονικά επιτεύγματα της εποχής της Αναγέννησης, η οφθαλμολογία δε γνώρισε την αναμενόμενη άνθισή της. Με επίκεντρο την Ιταλική χερσόνησο η ιατρική γνώρισε μία πρωτοφανή εξέλιξη. Εντούτοις, η αναγέννηση της οφθαλμολογίας θα ξεκινήσει μερικούς αιώνες αργότερα, κατά τα πρώτα έτη του 18ου αιώνα. Τα συγγράμματα τα σχετικά με την οφθαλμολογία είναι λίγα, βασιζόμενα στις μέχρι τότε γνώσεις, ενώ καλλιτέχνες της εποχής ασχολήθηκαν κυρίως με την οπτική. Κατά τον Διαφωτισμό, μπορεί μεν η υπόληψη των ιατρών να είχε αυξηθεί, εντούτοις η άσκηση της ιατρικής βασίστηκε σε θεωρίες της εποχής, οι ιατροί ονομάζονταν "ιατροφιλόσοφοι", με μεγαλύτερο όνειρο τους να υπηρετήσουν στη αυλή ευγενών της εποχής. Ο 18ος αιώνας θα σηματοδοτήσει και τη γέννηση της οφθαλμολογίας ως μίας ξεχωριστής πλέον ιατρικής ειδικότητας. Η ευρεία χρήση του μικροσκοπίου, χάρη στις μελέτες του Ολλανδού επιχειρηματία και επιστήμονα Anton Philips van Leeuwenhoek (1632-1723) η οποία επέτρεψε την ενδελεχή επισκόπηση του οφθαλμού και η πληθώρα δημοσιεύσεων για τις οφθαλμολογικές παθήσεις και τη θεραπεία τους, σμίλευσαν το πεδίο της οφθαλμολογίας. Οι πρώτες καταγραφές χειρουργικής αντιμετώπισης του καταρράκτη εμφανίζονται πολύ πριν από το 18ο αιώνα. Ο Κέλσος (25 π.Χ.-50 μ.Χ.), εισήγαγε πρώτος μία λεπτή αιχμηρή βελόνη στον οφθαλμό με φορά προς τα κάτω για την αφαίρεση του φακού, σπάζοντας τον εάν χρειαζόταν, τεχνική γνωστή ως «couching», με συχνότερες παρενέργειες το γλαύκωμα, αλλά και τη μόλυνση. Ο Daviel, το 1753, θα περιγράψει τη δική του μέθοδο χειρουργικής αντιμετώπισης του καταρράκτη, μία μέθοδο η οποία του εξασφάλισε την αιωνιότητα στην ιστορία της οφθαλμολογίας. Στις αρχές του 19ου αιώνα, η οφθαλμολογία συνέχισε την αλματώδη εξέλιξή της με τη δημιουργία εξειδικευμένων νοσοκομείων. Έτσι, το Οφθαλμολογικό Νοσοκομείο Moorfields ιδρύθηκε το 1805 από τον Άγγλο χειρουργό και οφθαλμίατρο John Cunningham Saunders (1773-1810) για να αντιμετωπισθεί η επιδημία τραχώματος που βασάνιζε τους στρατιώτες μετά τους Ναπολεόντειους πολέμους στην Αίγυπτο. Το 1856, στην Ελλάδα, ιδρύεται στο Πανεπιστήμιο αυτοτελής Έδρα Οφθαλμολογίας. Τη θέση του καθηγητού Οφθαλμολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών θα καταλάβει ο Ανδρέας Αναγνωστάκης (1826-1897). Με σπουδές ιατρικής στην Αθήνα, τη Βιέννη, το Βερολίνο, και το Παρίσι εξειδικεύθηκε στην οφθαλμολογία στο Παρίσι και το Λονδίνο. Η εγχειρητική μέθοδος θεραπείας του εντροπίου είναι γνωστή ως «Εγχείρηση Αναγνωστάκη» Ο Γάλλος οφθαλμίατρος Henri Parinaud (1844-1905), με καταγωγή από τη Λιμόζ, έμελε να διαδραματίσει ένα σπουδαίο ρόλο στην εξέλιξη της οφθαλμολογίας, συνδυάζοντάς την με τη νευρολογία και ανοίγοντας νέους δρόμους στην περιγραφή των οφθαλμολογικών συνδρόμων.