Πολιτικές Ασφάλειας Στην Ελλάδα Σε Σχέση Με Το Οργανωμένο Έγκλημα Και Την Τρομοκρατία Και Οι Συνέπειές Τους Στην Αντεγκληματική Πολιτική

Abstract

Το οργανωμένο έγκλημα και η τρομοκρατία αποτελούν φαινόμενα με ιδιαίτερη σημασία για την ελληνική και διεθνή έννομη τάξη και για τις σχέσεις κράτους πολίτη. Ιδίως, όμως, αποτελούν φαινόμενα που η μελέτη τους αποτυπώνει τις μεταβολές στην εξέλιξη του εγκλήματος, τόσο στην Ελλάδα, όσο και διεθνώς. Η νομοθεσία για το οργανωμένο έγκλημα και την τρομοκρατία στην Ελλάδα (ν. 2928/2001) έχει απασχολήσει εκτενώς την ελληνική βιβλιογραφία, ιδίως από την οπτική του Ποινικού Δικαίου, της Ποινικής Δικονομίας και της Σωφρονιστικής. Στο πλαίσιο αυτό έχουν αναλυθεί η δικαιοπολιτική λειτουργία του νόμου και οι συνέπειές της στην μεταβολή του χαρακτήρα του ποινικού δικαίου, όπως και οι συνέπειες της στα δικαιώματα υπόπτων, κατηγορουμένων και κρατουμένων. Η εν λόγω νομοθεσία εντάσσεται στο γενικότερο πλέγμα των πολιτικών ασφαλείας για το οργανωμένο έγκλημα και την τρομοκρατία, οι οποίες έχουν θεσπιστεί τα τελευταία 15 περίπου χρόνια στο πλαίσιο εναρμόνισης της ελληνικής έννομης τάξης με τις Ευρωπαϊκές και διεθνείς πολιτικές για το ζήτημα αυτό. Πρόκειται, ως γνωστόν, για πολιτικές που μετέβαλαν το πλαίσιο αρχών επί των οποίων θεμελιώνεται η αντίδραση της διεθνούς και στη συνέχεια της ελληνικής έννομης τάξης, απέναντι στην επέκταση του οργανωμένου εγκλήματος και της τρομοκρατίας και απέναντι στις αλλαγές στη μορφολογία τους. Όμως έως τώρα δεν έχουν γίνει αντικείμενο συστηματικής μελέτης και έρευνας οι μεταβολές που έχει επιφέρει η εξέλιξη αυτή στο χαρακτήρα της αντεγκληματικής πολιτικής κατά την εφαρμογή της νομοθεσίας. Ειδικότερα, δεν έχουν τύχει ειδικής έρευνας η εφαρμογή του νόμου για τις εγκληματικές οργανώσεις στην πράξη και οι συνέπειες της. Μία από τις κριτικές που ασκείται στις πολιτικές ασφάλειας που τυποποιούνται μέσα από τη νομοθεσία, είναι ότι διευρύνεται υπέρμετρα το πεδίο εφαρμογής του ποινικού νόμου, πράγμα που περαιτέρω διευρύνει και τη διακριτική ευχέρεια των δικαστών και αυτήν της αστυνομίας. Από αυτήν την άποψη και λαμβάνοντας υπόψη την θέσπιση και την εξέλιξη της σχετικής νομοθεσίας στην Ελλάδα, ιδίως το εύρος της έννοιας του οργανωμένου εγκλήματος και των περιπτώσεων που μπορούν να εντάσσονται σε αυτό, προκύπτουν ειδικότερα ερωτήματα, σχετικά με το εύρος του πεδίου εφαρμογής της νομοθεσίας στην πράξη, μεταξύ των οποίων, προκύπτει ένα βασικό ερώτημα, δηλαδή, εάν η νομοθεσία εφαρμόζεται εκτός από τις περιπτώσεις οργανωμένου εγκλήματος και τρομοκρατίας και σε περιπτώσεις κοινού εγκλήματος. Στο πλαίσιο αυτό ο στόχος της διδακτορικής διατριβής είναι να διερευνήσει τις ποσοτικές και ποιοτικές επιδράσεις και μεταβολές που επήλθαν στην αντεγκληματική πολιτική στην Ελλάδα μετά το 2001, κατά την εφαρμογή της νομοθεσίας για το οργανωμένο έγκλημα και την τρομοκρατία. Ειδικότερα, μέσα από την μελέτη της σχετικής βιβλιογραφίας (θεωρία και έρευνα) και της νομολογίας, σε συνδυασμό με την επεξεργασία επίσημων στοιχείων και την εμπειρική έρευνα που εκπονήθηκε στο πλαίσιο της παρούσας διατριβής, διερευνώνται οι ενδεχόμενες συνέπειες που έχει η εφαρμογή της νομοθεσίας σχετικά με το οργανωμένο έγκλημα και την τρομοκρατία, στην αντιμετώπιση και του κοινού εγκλήματος. Η έρευνα πεδίου εστίασε στη διερεύνηση του τρόπου που εφαρμόζεται η νομοθεσία για τις εγκληματικές οργανώσεις (ν. 2928/2001, όπως τροποποιήθηκε με τον ν. 3875/2010) από το ποινικο- κατασταλτικό σύστημα. Πιο συγκεκριμένα, εξέτασε τη διαδικασία κοινωνικής ανακατασκευής και αναδόμησης του ποινικού νόμου μέσα από το σύστημα ποινικής δικαιοσύνης και την αστυνομία, καθώς και μέσα από την αλληλόδραση των υποκειμένων που συμμετέχουν στην εν λόγω διαδικασία, εντοπίζοντας και αναλύοντας: (α) ενδεχόμενες αποκλίσεις κατά την εφαρμογή του νόμου από τους διακηρυγμένους στόχους του, και (β) ενδεχόμενες συνέπειες αυτών των αποκλίσεων στον τρόπο αντιμετώπισης του κοινού εγκλήματος και στον τρόπο λειτουργίας εν γένει του ποινικοκατασταλτικού συστήματος. Η διατριβή προσέγγισε το ερευνητικό αυτό αντικείμενο από τη θέση της Κριτικής Εγκληματολογίας. Σύμφωνα με τη θεωρία, η εφαρμογή του ποινικού νόμου στην πράξη συνιστά μια διαδικασία αναδόμησης και ανακατασκευής του νοήματός του, του εύρους εφαρμογής του, διαδικασία που ορίζεται, από τη μία, ως διάσταση ανάμεσα στο θεωρητικό δόγμα και στην εφαρμογή του, και από την άλλη, ως επιλεκτική λειτουργία του ποινικού νόμου. Και στις δύο περιπτώσεις, το αποτέλεσμα είναι ότι ο νόμος κατά την εφαρμογή του διαφέρει από το «πνεύμα» του νομοθέτη, ενώ διαφοροποιείται επί ομοίων περιπτώσεων ανάλογα με το ποιος είναι ο δράστης και όχι με το τι έκανε: έτσι τίθεται σε κρίση η ουδετερότητα του ποινικού νόμου και η ίδια η ισότητα των πολιτών ενώπιών του. Εκτός των άλλων, αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι συνέπειες από την εφαρμογή του νόμου να είναι διαφορετικές από εκείνες που ο νομοθέτης είχε ρητά προβλέψει και επιδίωκε με τη θέσπισή του.