BURSA KUMYAKA BAġMELEKLER (ARCHANGELOI) KĠLĠSESĠ DUVAR RESĠMLERĠ BURSA KUMYAKA ARCHANGELS CHURCH WALL PAINTINGS Öz Çalışmanın konusu Bursa'nın 36,6 km kuzeybatısında, Mudanya ilçesinin 6,5 km batısında, Tirilye'nin 5 km doğusunda, Kumyaka Beldesi sınırları içerisinde yer alan Kumyaka (Sige), Başmelekler (Archangeloi) Kilisesi'nin duvar resimleridir. Kumyaka Beldesi'nin batısında kayalık bir alan üzerinde, denizden yaklaşık 50 m yükseklikte bulunan yapıdan günümüze naos, narteks, A Mekanı (Eksonarteks), B Mekanı (Anargyri / İyileştirme Hücresi), C Mekanı (Aziz Haralambos Şapeli), D Mekanı (Kuzeydoğu Mekan), E ve F Mekanları (Kayaya Oyulmuş Mekanlar), G Mekanı (Aziz Nikolaos Şapeli) ve H Mekanı (Giriş Mekanı) olmak üzere on bölüm gelebilmiştir. Kiborion plan tipini yansıtan Başmelekler (Archangeloi) Kilisesi ana yapısı 8. yüzyılda inşa edilmiş, çeşitli onarım ve eklemelerle birlikte 1923/1924 yıllarına kadar kullanılmıştır. Çalışmanın amacı yapıdaki duvar resimlerinin günümüzdeki hallerini belgeleyip tasvirlerini yapmak, duvar resimlerini Bithynia örnekleri arasında değerlendirmek ve incelemektir. Bu bağlamda yapıdaki duvar resimleriyle ilgili daha önce yapılan yayınlar incelenmiş, duvar resimlerinin zaman içindeki değişimi belirlenmiş, fotoğraflanması, çizimleri ve tasvirleri yapılmış, analojik açıdan karşılaştırılarak tarihlendirme önerileri sunulmuştur. İkonografik ve üslup özellikleri incelenen duvar resimlerinin malzeme analizleri sonucunda resimlerde kullanılan malzeme ve boyalar belirlenmiştir. Yapılan araştırmalar sonucunda apsis, bema, kubbe kasnağı, pandantifler ile kemer yüzeyleri, narteks kubbe kasnağı, pandantifler ve kuzey duvarda günümüze ulaşan tasvirler incelendiğinde, yapıdaki duvar resimlerinde 8. yüzyılın ilk yarısı ile 9. yüzyılın başları, 14. yüzyılın ilk çeyreği 1448-1818 yılları arası ve 1818 ile 1923/1924 yılları arası olmak üzere dört farklı evre tespit edilmiştir.

Öz Bu araştırma, Anadolu kültüründe yer alan nazar inancı ve bu inancın somut bir yansıması olan nazarlıklarla ilgili günümüze ulaşan bazı örnekleri incelemektedir. Araştırma kapsamında, günümüzde Safranbolu’da bulunan sivil ve dini mimaride, özellikle su yapılarında görülen nazarlık çeşitleri, teknik, tür ve çeşitlilik açısından incelenmiş ve fotoğraflarla belgelenmiştir. Safranbolu’nun Bağlarbaşı, Kıranköy (Atatürk Mahallesi), Gümüş, Hacı Halil, Baba Sultan, Çeşme, Karaali, Çavuş Mahalleleri’ndeki mimari eserlerde bulunan nazarlıklar, araştırma konumuzun kaynağını oluşturmaktadır. Araştırmada önce nazar inancı ile ilgili yaklaşımlar ve bu inancın tarihi kökenleri incelenmiştir. Daha sonra nazara inanan insanların, kötü niyetli insanların bakışlarıyla yaydıkları olumsuz enerjiyi başka alanlara yönlendirebilmek amacıyla kullanmış oldukları nazarlıklar incelenmiştir. Kullanılan nazarlık çeşitleri sınıflandırılarak benzer uygulamalar aynı başlık altında incelenmiştir. Araştırmanın son kısmında ise bu nazarlıkların özelliklerini gösteren bir tablo ile birlikte kullanılan malzeme ve teknikler hakkında bilgi verilmiştir. Ayrıca, araştırma evreninde yer alan nazarlıklara ait bazı fotoğraflar araştırma sonuna eklenmiştir. Abstract This article examines the belief in evil eye in Anatolian culture and its concrete reflection, using amulets to defend oneself against it. The aim of this essay is to investigate and to certificate the types of amulets in civil and religious architecture, especially in water structures, in Safranbolu. In the study, the amulets existing in Baglarbasi, Kirankoy, Gumus, Haci Halil, Baba Sultan, Cesme, Karaali, and Cavus districts of Safranbolu is handled. The first part of the article examines the belief in evil eye and the historical basis of this belief. The second part examines the amulets used by the people who believe that bad energy coming from evil eyes could be prevented by them. In the last part, the technique and materials used in production process of amulets is analyzed. Additionally, some photographs taken in research universe showing some amulet models attached to the article.

Araştırmanın konusu, Karabük'ün ilçesi Safranbolu'nun 7 km. doğusunda, Yazıköy'de bulunan ve yerleşim yeri ile aynı ismi taşıyan Post Bizans kilisedir. Günümüzde Yazıköy Kilise hakkında yapılan çalışmalar neredeyse yok denecek kadar azdır. Yapı ile ilgili yayınlarda da sadece yapının geçirdiği değişikliklerinden bahsedilmiş, mimari ayrıntılara, süslemelere ve liturjik elemanlarına yer verilmemiştir. Çalışmanın amacı, Yazıköy Kilise'nin plan özelliklerini, süslemelerini, liturjik elemanlarını detaylı bir şekilde incelemek, kilisenin günümüzdeki halini belgelemek ve korunma sorunlarını ele almaktır.

Trabzon yüzyıllar boyunca başta Rumlar, Ermeniler ve Müslümanlar olmak üzere birçok etnik gruba ev sahipliği yapmıştır. IV. Haçlı Seferi nedeniyle parçalanan Bizans İmparatorluğu çeşitli bölgelerde küçük beylikler/imparatorluklar kurmuştur. Bunlardan biri de 1204 yılında kurulan Trabzon Rum İmparatorluğu’dur. Özellikle 1204 yılında Trabzon Rum İmparatorluğu’nun kurulmasından 1261 yılında yıkılmasına kadar bölgedeki inşa faaliyetleri fazlalaşmış, var olan yapıların da onarımları sağlanmıştır. Komnenos sülalesinin başta olduğu bu dönem yapılarında, özellikle de manastırlarda farklı dönemlerde eklemeler yapıldığı görülmektedir. Yapılarda farklı zaman dilimlerinde farklı ustaların çalışmaları hem Konstantinopolis hem de bölgedeki yerel geleneklerin bir arada olmasına olanak sağlamıştır. Bu etkilerin görüldüğü yapılardan biri de Kaymaklı Manastırı’dır. Kaymaklı Manastırı katholikonu duvar resimlerinde Ermeni gelenekleriyle Rum gelenekleri birarada kullanılmıştır. Ermenilerin bölgeye hangi tarihte, nasıl geldiklerine dair net bir bilgi bulunmamaktadır. 1400 yılında Timur’un Sebasteia’yı neredeyse tamamen yağmalamasıyla Ermenilerin Trabzon’a kaçtığı bilinmektedir. Bu tarihten sonra da Trabzon’da Ermeni nüfusunun ve yapılaşmasının arttığı görülmeye başlanmıştır. Çalışmanın konusu Trabzon’un 3 km güneybatısında, Çukurçayır Mahallesinde, Mithra (Boztepe) Dağı’nın doğu yamaçlarında yer alan Kaymaklı Manastırı Katholikonu duvar resimleridir. Tek nefli bazilikal planlı olan yapı 1923 yılında gerçekleşen Lozan Mübadelesi’ne kadar işlevini sürdürmüş, zorunlu göç sebebiyle bu dönemden sonra terk edilmiştir. Ermeni yapısı olan manastır hakkında yapılan çalışmalar oldukça sınırlıdır. Katholikonun duvar resimleriyle ilgili çalışmalar ise neredeyse yok denilecek kadar azdır. Duvar resimleriyle ilgili yapılan çalışmalarda sahne isim ve detayları verilmemiş, duvar resimlerinden genel olarak bahsedilmiştir. Bu çalışmada katholikonun duvar resimlerinin ilk defa aletli ölçülü çizimleri yapılmış, ikonografilerine değinilmiş ve hem bölge içinde hem de bölge dışındaki benzer örnekleriyle karşılaştırmalı olarak değerlendirilmiştir.

Tarihî süreç içerisinde birçok uygarlığa ev sahipliği yapan Trabzon, Doğu Karadeniz Bölgesi’nin en önemli şehirlerinden biridir. Haçlı ordularının kutsal toprakları tekrar ele geçirmek amacıyla düzenledikleri IV. Haçlı Seferi sırasında, amaçlarından sapıp Konstantinopolis’i işgal etmeleri belki de Doğu Karadeniz Bölgesi mimarisi için dönüm noktası olmuştur. Trabzon Rum İmparatorluğu’nun 1204 yılında kurulmasından 1261 yılında yıkılmasına kadar bölgede birçok manastır ve kilise inşa edilmiştir. Komnenos sülalesinin başta olduğu bu dönem yapılarında, özellikle de manastırlarda farklı dönemlerde eklemeler yapıldığı görülmektedir. Yapılarda farklı zaman dilimlerinde farklı ustaların çalışmaları hem Konstantinopolis hem de bölgedeki yerel geleneklerin bir arada olmasına olanak sağlamıştır. Çalışmanın konusu Trabzon’un 45 km, Maçka’nın 14 km güneybatısında, Kiremitli Mahallesi’nin 5 km batısında Zavulon Dağı yamaçlarında yer alan Vazelon Manastırı Peygamber İlyas Şapeli’nin mimarisi ve duvar resimleridir. Araştırmada yapının mimari çizimleri yapılmış, günümüzdeki hâli fotoğraflarla belgelenmiş ve yapı bölge içinde benzer örnekleriyle karşılaştırmalı olarak değerlendirilmiştir. Çalışmanın ana konularından biri olan duvar resimlerinin de çizimleri yapılmış, günümüzdeki durumları fotoğraflarla belgelenmiş, ikonografilerine değinilmiş, üslup özellikleri ele alınmış ve hem bölge içinde hem de bölge dışındaki benzer özellikleriyle birlikte karşılaştırmalı olarak ele alınmıştır.