No abstract

The aim of this paper is to identify the type of management accounting (MA) practices used in business entities surveyed in Poland, and to recognize the direction and factors of changes in MA methods and tasks in the al- most three decades of the dynamically developing market economy in Poland, after the change of the sociopolitical system at the turn of the 1980s and 1990s. The author answers several research questions based on a review of the previous literature and data obtained from three surveys conducted in 1999, 2005, and 2016. This study confirmed that the number of companies in Poland which have departments that carry out tasks in the area of MA/controlling has increased steadily. The research indicates that operational MA methods dominat- ed in enterprises between 2010–2015, just like in 2000–2005 and in the 1990s. It also found that in no more than 10% of the medium and large business entities which responded in 2016 are the methods of strategic MA used. In the first period of the development of the market economy in Poland, i.e., until 2004, many different economic and institutional factors influenced the introduction and change in MA practices, and in the next period, the respondents of the empirical studies pointed to economic factors as being more important. The paper contributes to the litera- ture on the development of MA in Central and Eastern European countries on the example of Poland.

WstępW nauce rachunkowości nakierowanej na potrzeby zarządzania podmiotami gospodarczymi, zwanej współcześnie rachunkowością zarządczą, zapoczątkowano badania naukowe w niektórych krajach zachodnich (Stany Zjednoczone, Wielka Brytania) już prawie 100 lat temu, aczkolwiek ich intensyfikacja oraz zróżnicowanie tematyczne i metodologiczne postępuje od lat 50. XX wieku. Rezultatem tych badań jest duża liczba monografii i ogromna liczba artykułów naukowych, które opublikowano na łamach licznych czasopism naukowych, głównie anglojęzycznych, w tym specjalizujących się w tej dziedzinie 1 . Jak podkreślają T. Malmi i M. Granlund (2009), badania naukowe i praktyka rachunkowości zarządczej wiążą się z dwoma typami teorii. Pierwszy typ obejmuje koncepcje uznawane przez część badaczy za teorie. Są one importowane z innych dyscyplin naukowych, głównie z nauk społecznych. Nie stanowią zatem wytworu myśli badaczy w nauce rachunkowości, lecz są przenoszone do tej dziedziny z takich dyscyplin, jak ekonomia, nauki o zarządzaniu, socjologia, psychologia i filozofia. Teorie te są przyjmowane przez badaczy jako punkt wyjścia do formułowania hipotez badawczych dotyczących zagadnień z zakresu rachunkowości zarządczej, a następnie ich weryfikacji albo konstytuują podłoże koncepcyjne do analizy i interpretacji praktyki rachunkowości zarządczej bądź jej określonych aspektów z perspektywy danej teorii. Badania oparte na takich teoriach dostarczają odpowiedzi na pytanie, "jak jest" lub "dlaczego tak jest" w badanym zakresie praktyki rachunkowości zarządczej. Studia te prowadzą z reguły do formułowania objaśnień i nowych teorii odnoszących się do spraw rachunkowości, które mają charakter teorii pozytywnych. Do drugiej grupy teorii rachunkowości zarządczej są zaliczane koncepcje, które aktualnie nie są traktowane przez pewną grupę badaczy jako mające status teorii naukowych. Autorzy tego typu teorii usiłują objaśnić, jak zastosować system rachunkowości zarządczej lub jej określone metody (np. rachunek kosztów działań, zbilansowaną

Since 2009, the companies listed on regulated markets in the European Union have been required to present total comprehensive income (CI) and its components in the consolidated financial statements prepared under International Financial Reporting Standards (IFRS). CI is a measure of company income from investor's perspective -it reflects the enhancement of the entity owners' wealth. CI includes the net income (NI) and other comprehensive income (OCI). The change of perspective from which the performance is presented may have an impact on its evaluation and decisions taken by financial information users. This raises the questions of how much CI differs from net income (NI) and what problems are connected with presenting OCI in financial statements of public companies in Poland, for which CI reporting is still a new requirement. The paper has been based on literature review, analysis and interpretation of International Accounting Standard 1 (IAS 1), and a review of consolidated financial statements for the years 2010-2011 of 140 companies, listed on the Warsaw Stock Exchange (WSE).The conducted analysis has been the basis for the main conclusion that the usefulness of the statements of CI of the companies, listed on the WSE, for explaining changes in entities' shareholder wealth is very limited because the majority of the companies do not present material OCI and its components.

WprowadzenieBadania naukowe w dziedzinie rachunkowości prowadzone przez uczonych za granicą w ostatnich kilku dekadach charakteryzują się nie tylko dużą różnorodnością i szczegółowością tematyczną, ale także zróżnicowaniem metodologicznym, aczkolwiek przeważają badania pozytywistyczne, zwane badaniami głównego nurtu.Zagraniczni autorzy zainteresowani metodologią rachunkowości podkreślają, że u podstaw poszczególnych badań naukowych prowadzonych w rachunkowości znajdują się określone założenia teoretyczne i filozoficzne (np.