Məqalə big data inqilabı şəraitində rəqəmsal demoqrafiyanın formalaşması məsələlərinə həsr olunmuşdur. İnternetin və rəqəmsal texnologiyaların geniş yayılması demoqrafiya sahəsində yeni istiiqamətin – rəqəmsal demoqrafiyanın yaranmasına səbəb oldu. Rəqəmsal demoqrafiya İnternet şəbəkəsindəki rəqəmsal izlərin analizi yolu ilə demoqrafik prosesləri öyrənir. O, müasir dünyada baş verən sosial və demoqrafik proseslərin daha yaxşı başa düşülməsi və dərin tədqiqi üçün mobil telefon, sosial media və ya peyk məlumatları kimi yeni verilənlər mənbələrinin istifadəsinə imkan verir. Eyni zamanda rəqəmsal verilənlərin artan istifadəsi demoqrafiya elmini yeni bir verilən paradiqması ilə üz-üzə qoyur. Big data və ya verilənlər elmi (ing. data science) adlandırılan bu yeni paradiqmanın ziddiyyətli keçid xüsusiyyətləri rəqəmsal demoqrafiyanın formalaşmasına öz təsirini göstərir. Məqalədə böyük verilənlər paradiqmaları və onların demoqrafiya elminin inkişafındakı rolu tədqiq olunmuşdur. Böyük verilənlər inqilabının yaratdığı yeni verilənlər mənbələrinin demoqrafik prosesləri başa düşmək üçün təqdim etdiyi imkanlar və bu mənbələrin istifadəsilə bağlı yaranan problemlər araşdırılmışdır. Sonda Big data mühitində rəqəmsal demoqrafiyanın inkişaf perspektivləri nəzərdən keçirilmişdir.

Xülasə-

Xülasə-Verilənlərin həcminin sürətlə artması və emalı proqram təminatı sahəsindəki problemlərin dərinləşməsinə və yeni problemlərin meydana çıxmasına səbəb olmuşdur Məqalədə bu problemlər və onların bəzi həlli yolları nəzərdən keçirilmişdir.Açar sözlər-big data, proqram təminatı, proqram mühəndisliyi, onlayn diaqnostika, miqyaslanan arxitektura I. GĠRĠġMüasir informasiya texnologiyalarının (ĠT) cəmiyyətin müxtəlif sferalarında yayılması, insanların Ġnternetə çıxıĢ imkanlarının geniĢlənməsi, eləcə də Ġnternet vasitəsilə göstərilən xidmətlərin sayının artması verilənlərin yeni mənbələrinin yaranmasına səbəb olur. Sosial Ģəbəkələr, sensor qurğuları, biznes tranzaksiyaları və ƏĢyaların Ġnterneti böyük həcmdə verilənlərin rəqəmsal dalğasını yaradır. Bu verilənlərin toplanması, emalı, inteqrasiyası, analizi və arxivləĢdirilməsi lazım gəlir [1,2]. Digər tərəfdən böyük verilənlər həcminə, intensivliyinə və mürəkkəbliyinə görə standart proqram platformalarının imkanlarını aĢır, verilənlərin ənənəvi üsullarla emalı zamanı problemlər yaradır. Verilənlərin saxlanmasının və idarə edilməsinin paralel və paylanmıĢ arxitekturası proqram təminatının Big Data (BD) paradiqmasına uyğunluğunu tələb edir. Həmçinin, verilənlərin ölçüsünün artması ilə yanaĢı, onların strukturunun da mürəkkəbləĢməsi yeni proqram təminatı sistemlərinin yaradılmasını və klassik problemlərin aradan qaldırılması üçün yeni proqram mühəndisliyi prinsip və üsullarının tətbiqini zəruri edir [3,4].Verilənlərin həcminin sürətlə artması, əlyetərliyi və müasir texnologiyalar BD ətrafında fəaliyyətin intensivləĢməsinə səbəb olur [5]. BD elmi kəĢflərin və iqtisadi dəyərin yeni səviyyəsini vəd edir, biznes münasibətlərini sürətləndirir və biznes fəaliyyəti üçün böyük imkanlar yaradır. BD-nin səmərəli emalı və istifadəsi isə miqyaslanan texnologiyaların və alətlərin sayəsində mümkün ola bilər. Bü səbəbdən BD-nin proqram mühəndisliyi sahəsindəki problemlərin və bu sahədəki mövcud vəziyyətin araĢdırılmasına ehtiyac vardır. II. ĠKT SAHƏSĠNDƏ ƏSAS TENDENSĠYALAR VƏ ONUN PROQRAM MÜHƏNDISLĠYĠNƏ TƏSĠRĠĠKT sahəsində meydana çıxan müasir texnologiyalar proqram təminatı sistemlərinin təkmilləĢdirilməsinə və uyğun olaraq, yeni proqram mühəndisliyi metodlarının yaranmasına səbəb olmuĢdur. Son illər proqram mühəndisliyi sahəsindəki tədqiqatların uğurlu nəticələrinə baxmayaraq, ĠT-nin hesablama buludları (cloud computing), kiber-fiziki sistemlər və BD kimi yeni tendensiyaları bu sahədəki mövcud problemlərin dərinləĢməsinə və yeni problemlərin meydana çıxmasına səbəb olmuĢdur (Ģəkil 1) [1].Hesablama buludları cari və növbəti onilliyin xidmət və proqram təminatının bütün sahələrinə təsir edən innovativ texnologiyadır.Kiber-fiziki sistemlər innovasiya məhsul və xidmətlərinin inkiĢaf etdirilməsinin əsasını təĢkil edir.BD biznes, elm və idarəetmə fəaliyyətində səmərəli qərarların qəbulunda istifadə üçün intellektual üsullarla verilənlərdən dəyərli informasiyanın çıxarılmasıdır [1,2,4]. ġəkil 1. Ġnformasiya texnologiyaları tendesiyaları və proqram mühəndisliyi problemləri ġəkildən göründüy...

No abstract

Big data brings convenience to people and brings certain risks. In the process of data collection, storage, and use, it can easily lead to the leakage of personal information and discovery of confidential data which it create the problems for privacy protection of personal data. This paper have been investigated the challenges and causes of data security, some core principles of privacy protection of personal information are considered.