There is a need to develop strategies for the protection of tomato crops that would provide high-quality produce safe for the consumer without environmental pollution. The objective of the study is to deploy an integrated system for the protection of open-field tomato crops from Tuta absoluta using biological agents (Bracon hebetor Say., Trichogramma, biopreparations, pheromone traps) and devices in the conditions of southeast Kazakhstan to obtain environmentally safe produce. Experiments on the protection of tomato crops from pests are conducted by applying integrated protection measures with the use of entomophages, biopesticides, pheromone traps, and low-hazard pesticides on the tomato field of the Musa private farm. Per the results of the experiments on protecting open-field tomato plants fromTuta absoluta, the effectiveness of the employed instruments reaches up to 90%. The obtained results can be used to protect tomato plants accounting for pest density and the phase of crop development. Thus, based on the results obtained, it can be concluded that the primary elements of the integrated system for the protection of tomato crops against Tuta absoluta should include the application of biological preparations, entomophages and, if necessary, low-hazard insecticides, as well as the use of pheromone traps to detect the appearance of the moths and capture them en masse.

Tuta absoluta (Meyrick, 1917) қарқынды таралуы Қазақстан Республикасының көкөніс шаруашылығымен айналысатын негізгі аймақтарын, атап айтқанда Алматы және Батыс Қазақстанның оңтүстік бөлігінің аймақтарында кеңінен таралды. Ол көптеген елдерде карантин нысаны болып табылады. Қызанақ күйе көбелегі Еуразиялық экономикалық одақтың карантиндік объектілерінің тізіміне енгізілген. Қызанақ күйе көбелегітің зияндылығы өте жоғары, дақылдардың зиянкестермен зақымдануы нәтижесінде өнімнің шығымдылығы мен тауарлық сапасының жоғалуы 35-тен 100%-ға дейін жетуі мүмкін. Химиялық инсектицидтердің көмегімен Tuta absoluta-мен күресу өте тиімді емес, өйткені оларды ойланбастан пайдалану нәтижесінде зиянкестерде белсенді заттардың көптеген топтарына резистенттілік қалыптасқан. Қоршаған ортаны ластамай, тұтынушылар үшін жоғары сапалы, қауіпсіз өнім алуға мүмкіндік беретін қызанақты қорғау стратегияларын әзірлеу өзекті мәселе болып отыр. Осыған байланысты ашық және жабық алаңда өсірілетін қызанақ алқаптарында аталған зиянкеске қарсы энтомофагтарды, биологиялық препараттарды және қауіптілігі төмен инсектицидтерді қолдана отырып қорғаудың интегралды жүйесін әзірлеу және енгізу қажет. Энтомофагтарды, биопрепараттарды, феромон тұтқыштарын және қауіптілігі төмен пестицидтерді қолдана отырып, интегралды қорғау жүйесін қолдану арқылы қызанақты зиянкестерден қорғау бойынша эксперименттерді «Ж.Жиембаев атындағы Қазақ өсімдік қорғау және карантин ғылыми-зерттеу институтының» ЖШС жас ғалымдары «Мұса» шаруа қожалығының қызанақ алқабында жүргізілді.