Б а с р е д а к т о р Есполов Т.И., э.ғ.д, профессор, ҚР ҰҒА академигі жəне вице-президенті Р е д а к ц и я а л қ а с ы:

In the presented work, the authors investigated the development and sex ratio of the Bracon in various environmental conditions. The greater Galleria mellonella was used as the host of the entomophage under laboratory conditions. The authors studied the influence of the temperature environment, additional imaginal nutrition and the age of the host on the sex ratio of the Bracon. Experiments with testing the effect of different temperatures in the process of infecting a host with a parasite on the sex ratio of the entomophage showed that with an increase in the temperature of parental individuals from 25 to 30°C, not only fertility increased but also the number of emerged Bracon imagines. With an increase in the temperature at which the parental pairs were kept up to 35°C, there was no increase, but, on the contrary, a slight decrease in the emerged wasps was observed. Testing of different feeding options showed that feed different in quality composition had different effects on fertility and sex ratio in the offspring. High fertility was obtained in the experiments using honey and sugar solutions for additional imaginal nutrition. The highest number of females was also obtained by feeding parental pairs with a 20% solution of honey (67.2%) and sugar syrup (64.5%).

Tuta absoluta (Meyrick, 1917) қарқынды таралуы Қазақстан Республикасының көкөніс шаруашылығымен айналысатын негізгі аймақтарын, атап айтқанда Алматы және Батыс Қазақстанның оңтүстік бөлігінің аймақтарында кеңінен таралды. Ол көптеген елдерде карантин нысаны болып табылады. Қызанақ күйе көбелегі Еуразиялық экономикалық одақтың карантиндік объектілерінің тізіміне енгізілген. Қызанақ күйе көбелегітің зияндылығы өте жоғары, дақылдардың зиянкестермен зақымдануы нәтижесінде өнімнің шығымдылығы мен тауарлық сапасының жоғалуы 35-тен 100%-ға дейін жетуі мүмкін. Химиялық инсектицидтердің көмегімен Tuta absoluta-мен күресу өте тиімді емес, өйткені оларды ойланбастан пайдалану нәтижесінде зиянкестерде белсенді заттардың көптеген топтарына резистенттілік қалыптасқан. Қоршаған ортаны ластамай, тұтынушылар үшін жоғары сапалы, қауіпсіз өнім алуға мүмкіндік беретін қызанақты қорғау стратегияларын әзірлеу өзекті мәселе болып отыр. Осыған байланысты ашық және жабық алаңда өсірілетін қызанақ алқаптарында аталған зиянкеске қарсы энтомофагтарды, биологиялық препараттарды және қауіптілігі төмен инсектицидтерді қолдана отырып қорғаудың интегралды жүйесін әзірлеу және енгізу қажет. Энтомофагтарды, биопрепараттарды, феромон тұтқыштарын және қауіптілігі төмен пестицидтерді қолдана отырып, интегралды қорғау жүйесін қолдану арқылы қызанақты зиянкестерден қорғау бойынша эксперименттерді «Ж.Жиембаев атындағы Қазақ өсімдік қорғау және карантин ғылыми-зерттеу институтының» ЖШС жас ғалымдары «Мұса» шаруа қожалығының қызанақ алқабында жүргізілді.

Since 2015, the greatest harm to greenhouse vegetables in Kazakhstan has been caused by a previously unknown pest of nightshades -the South American tomato moth (Tuta absoluta) and the greenhouse whitefly (Trialeurodes vaporariorum). To obtain an environmentally friendly product, for the first time in Kazakhstan, the biological features of the predatory bug Macrolophus nubilus were studied and a complex integrated system was developed using biological methods. The data obtained on the survival rate and duration of development of M. nubilus larvae indicate that the eggs of the Sitotroga cerealella, as well as the eggs and larvae of the T. vaporariorum and T. absoluta, serve as a complete food for the predatory bug. Production tests of M. nubilus to assess the effect of temperature and photoperiod on the duration of larval development were carried out in the greenhouse complex "Naimbekov" on an area of 1 hectare (early indeterminate tomato hybrid Attia F1). The assessment of the biological effectiveness of M. nubilus against T. vaporariorum and T. absoluta was carried out in the greenhouse complex "Adelya" on an area of 5 hectares (mediumfruited carpal tomato hybrid Merlis F1) in southern Kazakhstan. These results contribute to more sustainable tomato production.