This research work was performed within the framework of the project titled “The survey on the drinking water quality of settlement areas of Tuv province, conclusion and recommendation” implemented at the Institute of Geography and Geoecology, MAS in 2021, and some of the research results are summarized in this article. We took totally 16 samples from the water supply wells at the center of 8 soums. Performed by physicochemical, micro-elements, and bacteriological analysis, and determined the chemical composition, quality and pollution parameters and the quality and composition. We determined the quality of underground water was evaluated by calculating the water quality index (WQI). As regards the anions, the first most prominent water types are the Ca-[HCO3] (50%), the second Х-[HCO3] (43.7%), the third Ca-[HCO3-SO4 2- ] (6.3%) and groundwater was dominated by mixed type of water. From the study results, in case of mineralization, groundwater at 50% surveyed locations belongs to fresh, 50% belongs to freshly or relatively high mineralization. In case of hardness, groundwater at 43.7% belongs to softish, 50% belongs to moderately hard and the remaining 6.3% to hard, respectively. According to the analysis of microelements, the uranium concentration (U 33-176 µg/l) was 1.1-5.86 times higher than the drinking water standard, strontium concentration (Sr 2021µg/l) was 21 μg/l more (1 out of 16), and nitrate concentration (NO3 63.0 mg/l) was 1.26 times more (1 out of 16) of the total groundwater samples. Total 11 samples collected from sampling points and the water supply wells covered by the survey does not meet the requirements of Drinking water. Hygienic requirements, and assessment of quality and safety MNS 0900:2018 standard by any or several parameters. Төв аймгийн баруун урд бүсийн ундны усны чанар, найрлага Хураангуй: Хүн ам баталгаат ундны ус хангамжийн үйлчилгээ хүртэж байгаа эсэхийг тогтоох зорилгоор ундны усны чанарын судалгааг аймаг тус бүрээр судалсан. Энэхүү судалгааны нэг болон 2021 онд хэрэгжсэн “Төв аймгийн төв, суурин газрын ундны усны чанарын судалгаа, дүгнэлт, зөвлөмж” гэрээт ажлын хүрээнд 27 сумын худаг уст, цэг хамрагдан физик, химийн үзүүлэлт болон бичил элемент, бактерлогийн шинжилгээг хийж химийн шинж чанар, найрлага, бохирдлыг тодорхойлсон судалгааны үр дүнгээс баруун урд бүсийн 8 сумын нутаг дэвсгэрээс нийт 16 худаг уст, цэгийн нарийвчилсан судалгааны үр дүнд боловсруулалт хийж, чанар найрлагыг тогтоон, газрын доорх усыг усны чанарын индекс (УЧИ-WQI)- ээр үнэлсэн. Судалгааны дүнгээс харахад тус судалгааны талбайд гидрохимийн шинж чанараараа 50% Ca-[HCO3], 45.81% Na-[HCO3], 12.51% Ca-[Mg]-HCO3, 43.7% холимог-[HCO3] найрлагатай ус тархсан байна. Судалгаанд хамрагдсан нийт уст цэгүүд нь эрдэсжилтийн хувьд цэнгэг болон цэнгэгдүү ангилалд хамаарч байгаа бол хатуулгийн хувьд маш зөөлөн, зөөлөн ус байхгүй, нийт уст цэгийн 43.7% нь зөөлөвтөр, 50% нь хатуувтар, 6.3% нь хатуу устай ангилалд тус тус хамаарч байна. Судалгаанд хамрагдсан уст цэгүүдээс 3 уст цэгт ураны (U 33-176 мкг/л) агууламж ундны усны стандартаас 1.1-5.86 дахин их, хүнцэл (As 36.7 мкг/л) 1 худгийн усанд 5.86 дахин их, стронций (Sr 2021 мкг/л) 1 худгийн усанд 21 мкг/л ээр их, нитратын ион ( NO3 - 63.0 мг/л) 1 уст цэгт 1.26 дахин их тус тус илэрсэн байна. Шинжилгээний дүнгээр нийт уст цэгийн 11 нь буюу 68.75% нь аль нэг юм уу хэд хэдэн үзүүлэлтээрээ “Хүрээлэн буй орчин, эрүүл мэндийг хамгаалах аюулгүй байдал. Ундны ус эрүүл ахуйн шаардлага, чанар, аюулгүй байдлын үнэлгээ” MNS 0900:2018 ундны усны стандартын шаардлага хангахгүй байна. Түлхүүр үг: газрын доорх ус, усны чанарын индекс, хатуулаг, хүнцэл, уран.

In this study, we examined the concentration and spatial distribution of heavy metals in groundwater and surface water around the Erdenet ore mining using the Heavy Metal Pollution Index (HPI). The study was carried out in June and September of 2021. In total, 59 water samples were collected randomly from 20 groundwater and 13 surface water sites. We examined 53 heavy metals in the water samples and compared them with water standards including MNS 0900:2018, MNS 4586:1998, and MNS 4943:2015. As the result, we detected 10 out of 53 heavy metals in groundwater and surface water samples. Concentrations of the heavy metals were relatively different between sites. At sites near the mining zone, mean concentrations of Mn (435 µg/L) and Mo (936 µg/L) were above the highest permissible values of the MNS 0900:2018 standard but As (1.30 µg/L) and U (4.65 µg/L) were below the permissible values of the standard. For the groundwater sites, mean concentration of the Sr (1520 µg/L), Cd (0.43 µg/L) and Ni (4.89 µg/L) were below the permissible value of the MNS 0900:2018 standard. 72.2 percent of the total surface water sites were considered at medium to high risks or ecologically risky by the HPI. Hence, we conclude that the Erdenet ore mining area is polluted by heavy metals and further assessment of the environmental status is necessary to evaluate ecological risk.  Эрдэнэтийн уурхай орчмын газрын доорх болон гадаргын усны хүнд металлын бохирдлын судалгаа ХУРААНГУЙ Энэхүү судалгааны ажлаар бид Эрдэнэтийн зэсийн үйлдвэр орчмын газрын доорхи болон гадаргын усан дахь хүнд металлын элементийн агууламжыг тодорхойлж, тархалтын зураглалыг хүнд металлын бохирдлын түвшний индекс (HPI) ашиглан боловсруулав. Судалгааны ажлыг 2021 оны  зун (6-р сар) болон намар (9-р сар) хийж гүйцэтгэлээ. Усны чанарын судалгааны ажлын хүрээнд нийт 59 сорьцыг санамсаргүйгээр гадаргын усны 13, газрын доорхи усны 20 цэгээс авч шинжилсэн. Бид усны хүнд металлын үр дүнд боловсруулалт хийхдээ 53 хүнд металлыг тодорхойлж, MNS 0900:2018, MNS 4586:1998 болон MNS 4943:2015 стандартуудтай тус тус харьцуулсан. Судалгааны дүнд бид 53 хүнд металлаас 10-ийг гүний болон гадаргын усны дээжинд илрүүлсэн. Хүнд металлын агууламж цэг хооронд харьцангуй ялгаатай байв. Үйлдвэрийн бүсэд байрлах хэд хэдэн цэгт Mn (435 мкг/л) болон Mo (936 мкг/л)-ны дундаж агууламж холбогдох стандарт (MNS 0900:2018)-ын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээнээс өндөр агууламжтай байсан бол As (1.30 мкг/л) болон U (4.65 мкг/л) стандартад заасан хэмжээнээс бага агууламжтай байв. Харин газрын доорхи усан дахь Sr (1520 мкг/л), Cd (0.43 мкг/л) болон Ni (4.89 мкг/л)-ийн дундаж агууламж MNS 0900:2018 стандартаас бага байна. Судалгаанд хамрагдсан гадаргын усны цэгийн 72.2% нь HPI индексээр дундаас өндөр эрсдэлтэй буюу экологийн хувьд эрсдэлтэй гэж үзэхээр байна. Эндээс дүгнэхэд үйлдвэрийн район орчмын ус нь хүнд металлаар бохирдсон байгаа тул түүний экологийн эрсдэлийг үнэлэхэд цаашид байгаль орчны төлөв байдлын үнэлгээ шаардлагатай. Түлхүүр үгс: Эрдэнэтийн уурхай, хүнд металл, хүнд металлын бохирдлын түвшний индекс газрын доорх ус, гадаргын ус