No abstract

Giriş: Göz izleme, okurların okuma sırasında ne zaman, nereye baktıklarının ve baktıkları yerlere hangi sırayla baktıklarının ölçümlenip kaydedilmesini sağlamaktadır. Günümüzde göz izleme teknolojisinde yaşanan gelişme ve ilerlemeler okuma becerisinin doğasının anlaşılmasının yanı sıra, okurların okuma esnasında gerçekleştirdikleri bireysel bilişsel işlemlemelerin incelendiği araştırmalara yansıyarak bu araştırmalara hız kazandırmaktadır. Bu çalışmanın amacı, okuma becerisinin incelenmesinde kullanılan göz izleme tekniğinin tarihsel gelişim sürecinin ele almasıdır. Bu bağlamda göz izleme tekniği ile okuma becerisinin incelendiği ilk yıllar, davranışçı yaklaşım nedeniyle göz izleme tekniği ile okuma becerisi araştırmalarının durduğu dönem, okuma becerisinin göz izleme tekniği ile incelenmesinin yeniden yükselişe geçtiği yıllar ve göz izleme tekniğinin 2000'li yıllarla beraber günümüzde bilimsel ve teknolojik olarak hızlı bir biçimde ilerlemesi ile ilgili bilgiler verilmektedir. Ayrıca özel eğitim alanında özel gereksinimli bireylerin okuma becerilerinin incelenmesinde göz izleme tekniği ile gerçekleştirilen çalışmalara ilişkin bilgiler yer almaktadır.Tartışma: Mevcut çalışmada, sekme göz hareketinin fark edilmesinden göz izleme tekniğin günümüzde yaygın kullanımına kadar geçen süreçte tekniğin gelişim aşamaları ele alınmaktadır. Böylelikle okuma becerisinin doğasının derinlemesine anlaşılarak okuma güçlüğünün tanı-değerlendirme süreçlerine yansımalarının araştırmacılara yol gösterici olması beklenmektedir.

Öz Bu araştırmada, göz izleme tekniği ile gerçekleştirilen okuma araştırmalarına dair temel kavramlar ve göz-hareket parametreleri ele alınmıştır. Bu amaç kapsamında okuma sırasında sergilenen göz hareketleri betimlenmiş, okuma ile ilişkili görme alanı, bu görme alanının bölgeleri ve bu görme alanı bölgelerinin keskinlikleri tanımlanmış ve göz-hareket parametreleri ile ilgili bilgilere yer verilmiştir. Ayrıca, okuma becerisinin göz izleme tekniği ile incelendiği araştırmalar ele alınmıştır. Genel olarak, göz izleme tekniği ile okuma sırasında ulaşılan göz hareketleri verilerinin okuma süreç ve becerisinin doğasının daha iyi anlaşılmasını sağladığı görülmektedir. Aynı zamanda çalışmada, tipik ve atipik okurların okuma performanslarının belirlenmesinde göz izlemeye olan ihtiyacın önemi vurgulanmıştır. Sonuç olarak, göz izleme tekniğiyle elde edilen gerçek fizyolojik verilerin, geleneksel okuma araştırmaları yöntem ve teknikleri ile elde edilen bulgulara ve bunların yorumlanmasına yeni bir bakış açısı getirilebileceği görüşüne ulaşılmıştır.

Bu çalışmada dördüncü sınıfa devam eden yetkin ve zayıf okur olan öğrencilerin Türkçe öyküleyici ve bilgi verici metin türlerinde sıklığı ve yayılım değerleri yüksek olan sözcüklere ilk sabitleme süresi göz-hareket parametreleri ilk kez karşılaştırılarak incelenmiştir. Araştırmanın çalışma grubunu 37 yetkin ve 26 zayıf olmak üzere toplam 63 dördüncü sınıf öğrencisi oluşturmuştur. Öğrencilere öyküleyici ve bilgi verici metinler göz izleme cihazından sunularak öğrencilerin okuma esnasında ilk sabitleme süresi göz-hareket parametreleri verilerine ulaşılmıştır. Araştırma sonucunda dördüncü sınıf öğrencilerin hem öyküleyici hem de bilgi verici metin türlerinde sıklığı ve yayılım değerleri yüksek olan sözcüklere ilk sabitleme süreleri incelendiğinde zayıf okurların sürelerinin yetkin okurlardan fazla olduğu tespit edilmiştir. Araştırma sonucunda ulaşılan bulgular ilgili alanyazın çerçevesinde tartışılarak ileri araştırmalara yönelik öneriler sunulmuştur.

Anahtar kelimeler kaygı, psikolojik dayanıklılık, başa çıkma, üstbiliş Öz Bu araştırmanın amaçlarından biri kaygı, psikolojik dayanıklılık, başa çıkma yolları ve patolojik üstbilişler arasındaki ilişkileri incelemektir. Araştırmanın ikinci amacı ise psikolojik dayanıklılık ve kaygı arasındaki ilişkide patolojik üstbilişlerin ve başa çıkma yollarının durumsal aracılık rollerini değerlendirmektir. Çalışma kapsamında 18-65 yaşları arasında 292'si kadın (%65.6), 153'ü erkek (%34.4) toplam 445 kişiden veri toplanmıştır. Katılımcılara, Demografik Bilgi Formu, Durumluk-Sürekli Kaygı Envanteri, Yetişkinler için Psikolojik Dayanıklılık Ölçeği, Başa Çıkma Yolları Envanteri ve ÜstBiliş Ölçeği-30 uygulanmıştır. Kaygı, psikolojik dayanıklılık, başa çıkma yolları ve patolojik üstbilişler arasındaki ilişkileri değerlendirmek için korelasyon analizi, değişkenlerin kaygıyı yordama güçlerini görmek için hiyerarşik regresyon analizi ve patolojik üstbilişler ile başa çıkma yollarının durumsal aracılık rollerini değerlendirmek için durumsal aracılık analizi yapılmıştır. Korelasyon analizine göre patolojik üstbilişler ve başa çıkma yolları arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir ilişki bulunmamıştır. Diğer ilişkilere ait korelasyon katsayılarının .10 ile .61 arasında değiştiği görülmektedir. Regresyon analizine göre psikolojik dayanıklılık, patolojik üstbilişler ve başa çıkma yolları değişkenleri kaygıya ait varyansın %58'ini açıklamaktadır. Son olarak patolojik üstbilişlerin, psikolojik dayanıklılık ve kaygı arasındaki ilişkiye aracılık ettiği ve bu aracılık ilişkisinde duygusal başa çıkmanın düzenleyici rolünün olduğu görülmektedir. Mevcut çalışmanın sonuçlarına bir bütün olarak bakıldığında psikolojik dayanıklılığın, üstbilişsel süreçlerin ve başa çıkma yollarının kaygının önemli açıklayıcıları oldukları ve özellikle terapötik müdahalelerde söz konusu değişkenlerin çalışılmasının önemli olabileceği söylenebilir.