Cette étude sur la reproduction sociale de la famille et la transmission du patrimoine dans les familles de l’élite athénienne, pendant la deuxième moitié du xix e et les premières décennies du xx e siècle, se forme autour de quatre familles. Les deux premières familles sont des familles philhellènes installées à Athènes suite à la Révolution Grecque, soit une famille italienne de l’avocat Giuseppe Chiappe et une famille allemande du médecin-chirurgien Heinrich Treiber. La troisième est la famille du propriétaire foncier Michalis Patousas et enfin, la famille du pharmacien Christos Smyrniotopoulos. Ces familles ont des usages différenciés de la dot qui selon les contrats de dot dépouillés chez le notaire Dimitrios Vouzikis et le Bureau des Hypothèques d’Athènes, et contrairement à ce que les études suggéraient pour le début du xix e siècle, une fois sur deux concerne une maison ou un terrain à bâtir, deux fois sur trois elle comporte de l’argent liquide et presque toujours le trousseau. Dans les deux premiers cas des familles philhellènes, le contrat dotal rencontre la ferme volonté familiale d’organiser l’ensemble du processus de transmission intergénérationnelle ; dans le deuxième cas, la dot s’impose au père de la mariée comme instrument d’une union qu’il técuse; dans le cas du pharmacien, elle permet non pas d’organiser tout le processus de transmission mais d’assurer au moins la succession à la tête de l’officine en installant le gendre. Cette variété de pratiques dotales est aussi le reflet de la variété des acteurs et des configurations familiales. Pourtant, notre étude montre que déjà au dernier quart du xix e siècle, les coutumes locales des différentes régions se sont homogénéisées dans la capitale.

Distribution électronique Cairn.info pour Belin. © Belin. Tous droits réservés pour tous pays.La reproduction ou représentation de cet article, notamment par photocopie, n'est autorisée que dans les limites des conditions générales d'utilisation du site ou, le cas échéant, des conditions générales de la licence souscrite par votre établissement. Toute autre reproduction ou représentation, en tout ou partie, sous quelque forme et de quelque manière que ce soit, est interdite sauf accord préalable et écrit de l'éditeur, en dehors des cas prévus par la législation en vigueur en France. Il est précisé que son stockage dans une base de données est également interdit.

This article combines history of the family with women’s and gender history and the history of women’s education; it is based on an extensive range of archives and aims at highlighting the attitude of society and families towards women who wanted to attend University studies in the beginning of the 20th century. The matter of women’s university education is directly related to the emergence of the feminist movement in Greece. The strong preference of female university students for the exact sciences at that time was justified by contemporary scholars as a choice reflecting women’s nature. This article highlights the role played by family and social class background. To this effect, the life course of three ‘heroines’ is followed from their initial desire to undertake further studies to their participation in the social and cultural life of the capital of Greece, as a contribution to current literature on gender studies. Despite the limited number of cases discussed, we strongly believe that these women’s upbringing enhances our understanding of women’s scientific pursuits and their place in Athenian elite families.

No abstract

Η μελέτη αυτή, μέσα από πηγές που δεν είναι διαθέσιμες στο κοινό ή προσβάσιμες για την συγκεκριμένη περίοδο (ληξιαρχικές πράξεις και δημοτολόγιο αλλά και εμπορικά λογιστικά βιβλία), έχει την ίδια φιλοδοξία με μια μονογραφία χωριού της εποχής του Παλαιού Συστήματος ή με μια σύγχρονη μονογραφία αγροτικής κοινωνιολογίας . Οι μεθοδολογίες που δανείστηκε αυτή η μελέτη στηρίζονται τόσο στο έργο του Pierre Goubert, που ξανάδωσε ζωή στους αγρότες του Beauvaisis αναβιώνοντας "νεκρές" πηγές , όσο και στο έργο του Le Play που αποκατέστησε εισοδήματα και τύπους οικογενειών ή κοινοτήτων, και του Henri Mendras και των κοινωνιολόγων του αγροτικού χώρου . Το δάνειο από όλες αυτές τις μεθοδολογίες, η συνέχεια της ιστορικής διαδικασίας και η συνολική θεώρηση, η προσέγγιση της κοινότητας μέσω του ατόμου, συγκροτούν για μένα την αξία μιας μονογραφίας που θέλησα να πραγματοποιήσω για τη Ραψάνη .Η επιβίωση και ο μετασχηματισμός της τοπικής κοινωνίας μέσα σε ένα σύνολο που αλλάζει ήταν η διαδικασία που ήθελα να αναδείξω. Βασιζόμενος κανείς σε γεγονότα ή σε λεπτομερείς αναλύσεις της καθημερινής πραγματικότητας, μπορεί να οδηγηθεί τόσο στην επιβεβαίωση όσο και στην αμφισβήτηση πιο ιδεολογικών συμπερασμάτων. Όταν όμως οι σύγχρονοι συγγραφείς μιλούν για ελλειμματικές αγροτικές οικογενειακές εκμεταλλεύσεις κατά τη διάρκεια της υπό μελέτη περιόδου, το πρόβλημα της επιβίωσης αυτών των εκμεταλλεύσεων απαιτεί ερμηνευτικές υποθέσεις. Όταν η δημογραφική συμπεριφορά δίδεται μόνο από τις εθνικές στατιστικές, απαιτείται λεπτομερειακή ανάλυση των ανθρώπων στον ίδιο τους τον τόπο. Πράγματι, παρά τις αβεβαιότητες και τα κενά στις πηγές που απαιτούν να προσεγγίζουμε τα προβλήματα με μεγάλη προσοχή, μπορούμε να επισημάνουμε ορισμένες πτυχές της καθημερινότητας της κοινότητας.Καταρχάς, διαπιστώσαμε μια μεταβαλλόμενη δημογραφική συμπεριφορά που δεν είχε καταγραφεί στη συλλογική μνήμη. Ο πληθυσμός αυτός που ταξιδεύει στην ιστορία αντιδρά δυναμικά στις αλλαγές της συνολικής κοινωνίας: η ηλικία κατά τον γάμο αυξάνεται, αλλά η σημαντική διαφορά ηλικίας μεταξύ των συζύγων, χαρακτηριστικό της μεσογειακής κοινωνίας, παραμένει. Ο γεωγραφικός χώρος επιλογής συζύγου επεκτείνεται και το ποσοστό των γεννήσεων μειώνεται αργά. Επιπλέον, η γεωγραφική κινητικότητα και η συνύπαρξη των τριών γενεών, τα πολλαπλά νοικοκυριά και οι γαμήλιες στρατηγικές είναι άριστοι αμυντικοί μηχανισμοί. Αυτή η κοινωνία ενσωματώνει τα αποτελέσματα του εκσυγχρονισμού. Οι μεταφορές με το τρένο και το αυτοκίνητο και η πιο συχνή χρήση της γραφής, εξασφαλίζουν τις σχέσεις και τις συναντήσεις μεταξύ εκείνων που έφυγαν και αυτών που παραμένουν και κρατούν συνδεδεμένα τα άτομα με τον τόπο τους.Αυτή η προσκόλληση στη γη αυτή εκφράζεται τόσο με την κοινωνική ενδογαμία όσο και με την συνέχιση των γεωργικών δραστηριοτήτων από τους απογόνους. Διότι, αν η κοινωνία είναι αρκετά κινητική στο χώρο, είναι μάλλον παγιωμένη κοινωνικά. Όταν ο γιος του οινοπαραγωγού φεύγει να εργαστεί αλλού, το κάνει για να βοηθήσει την οικογένειά του, μέχρι να γίνει κι αυτός οινοπαραγωγός. Δεν αλλάζει τομέα δραστηριότητας. Έτσι, οι τεχνίτες αναπαράγονται από πατέρα σε γιο και φαίνεται ότι αυτή η ομάδα παραμένει κλειστή στον εαυτό της. Με λίγα λόγια, πρόκειται για μια κοινωνία προσκολλημένη στον τόπο της. Όταν άλλα χωριά ερημώθηκαν κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1940 και του 1950, η Ραψάνη διατηρεί ακόμα το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της.Το στοιχείο που φαίνεται σημαντικό για να αποφευχθεί η ερημοποίηση και προσφέρει μια ικανοποιητική εξήγηση είναι ο τρόπος εκμετάλλευσης. Οι μικρές εκμεταλλεύσεις εγγυώνται το εισόδημα των αγροτών μέσω των εμπορευματοποιημένων προϊόντων, δηλαδή το κρασί και τα κουκούλια, μέχρι τον πόλεμο. Ιδιοκτήτες της γης τους που επιτρέπει αυτά τα χρηματικά έσοδα, οι ραψανιώτες γίνονται επίσης ιδιοκτήτες γης στην πεδιάδα τη δεκαετία του 1920. Η μέση ιδιοκτησία όσο μικρή και αν ήταν, αυξήθηκε και, στη συνέχεια, προμήθευε με σιτηρά που πριν οι χωρικοί αγόραζαν . Η ύπαρξη αυτής της ιδιοκτησίας με τα δύο είδη των καλλιεργειών μπορεί να είναι επαρκής λόγος για να μείνει κανείς στο χωριό, στο σπίτι του, αντί να πάει να εργαστεί ως εργάτης στην πόλη και να ζήσει στο ενοίκιο.Τέλος, η άποψη της ύπαρξης μιας μίζερης αγροτιάς δεν ταιριάζει με την πραγματικότητα στην Ραψάνη: καμιά ένδειξη αλλοτρίωσης της κατακερματισμένης ιδιοκτησίας και προλεταριοποίησης των αγροτών. Η εξήγηση δίνεται από τους ίδιους τους αγρότες, μετά τον πόλεμο. Δεν επιστρέφει κανείς σε ένα μέρος που δεν είναι σε θέση να συντηρήσει τον πληθυσμό του και δεν επιμένει να καλλιεργεί μια "φτωχή καλλιέργεια". Το βιοτικό επίπεδο στη Ραψάνη μας παραπέμπει σε έναν πληθυσμό «μη φτωχό». Βεβαίως τα σπίτια έχουν πολύ λίγα έπιπλα και κοιμούνται με το στρώμα στο δάπεδο πριν από το 1940, αλλά και μετά το ίδιο συμβαίνει. Αγόραζαν τα πάντα με πίστωση, αλλά τα χρήματα δεν έλειπαν, ο έμπορος χρησίμευε ως ενδιάμεσος μεταξύ των εισροών και εκροών των μετρητών και η πρακτική αυτή εξακολουθεί να υφίσταται. Η αγορά του λαδιού σε μικρές ποσότητες, σχεδόν κάθε εβδομάδα, δεν είναι ένα σημάδι φτώχειας, αφού είναι ασήμαντο σε σχέση με τα υφάσματα που αγοράζονται. Με λίγα λόγια, από τη μία πλευρά ένας τρόπος ζωής, μια κατανάλωση και μια εκπαίδευση σύγχρονη, και από την άλλη η διατήρηση των κοινωνικών διαφορών και η ανικανότητα εκσυγχρονισμού της παραγωγής και της οικονομίας.