meselenin felsefe, mitoloji, semavi dinler ve tasavvuf cephesindeki manası üzerinde durulmuş ve yapılan çıkarımları desteklemek için Güney Sibirya coğrafyasından Altay destanı Maaday-Kara, Şor destanı Altın Tayçı, Şor masalları Kayıp Kız ve Şanssız Nekker, Hakas masalı Işık Işıkoğlu Hakan ve bunlara ek olarak da mitolojinin Anadolu sahasındaki izlerini göstermek adına Anadolu sahasından Akkız ile Karakız masalı incelenmiştir. İncelemenin amacı, Türk mitolojisinde ve kültür yapısında yer alan rüzgâr tasavvurlarının halk anlatılarına yansımalarının ne ölçüde ve nasıl olduğunun, anlatılarda hangi işlevleri yerine getirdiklerinin tespit edilmesidir.

Köprü kelimesi sözlük anlamının dışında birçok kapalı anlamı içeren bir semboldür. Onun kültürel alanda sembolik geçmişini aramak bir kazı çalışmasına benzer. Bunun için mitolojilerde, inanışlarda ve kutsal kitaplarda köprünün nasıl anlamlandırıldığını incelemek gerekir. Bir sözleşme sembolü olarak gökkuşağından köprüler yeryüzü ve gökyüzü arasındaki bağı oluştururken, öte dünyanın eşiği olarak görülen ve üzerinden geçen kişiye göre tehlikeli olabildiği gibi rahat bir yola dönüşen köprüler de vardır. Ancak neredeyse hepsinde köprünün sembolik değeri "bir aşamadan diğerine geçiş" olarak yorumlanır. Sembolün bu şekilde yorumlanmasının yanı sıra kolektif bilinçdışında da kodlanmış bir anlam olarak yer almakta ve insanoğlunun yaşamında farklı yerlerde farklı şekillerde ortaya çıkmaktadır. Bu çalışmada köprü sembolizmini incelemek için mitolojilerde ve diğer dinî inanışlarda köprünün nasıl anlamlandırıldığı ve hangi mitik hikâyelerle açıklandığı değerlendirilecektir. Bunun yanı sıra köprü sembolünün edebiyattaki izdüşümleri de göz ardı edilmeyecek, inanç sistemlerindeki varoluşunun yanı sıra edebiyatta hangi biçim ve yorumlarla karşılık bulduğu tartışılacaktır. Çalışmanın amacı "köprü"nün bir sembol olarak kapsadığı semantik çerçeveyi tespit etmektir.

Bölgesi'nde yaşayan bir topluluktur. Bölgede 20. yüzyılın başlarında başlayan derleme faaliyetleri bugün onların kültürleri hakkında bilgi sahibi olmamızı sağlamaktadır. Beş farklı kitapta derlenip yayımlanan Şor masalları, Şor kültürüne ışık tutan önemli folklor ürünleridir. Şor masalları yaşamın bir görüntüsünü sunarken birçok farklı tipten yararlanır. Bu tiplerden biri de aptal tipidir. Aptal tipi, masalda vurgulanan özellikleriyle ve masalda başından geçen olaylarla belirli bir amaca hizmet eder. Bunu yaparken mizahtan faydalanır. Şor masallarında aptal tipi, çoğunlukla aile ortamında üç kardeşten en küçüğü veya en büyüğüdür. Bu tip bazen de geçmişi ve çevresi hakkında bilgi verilmeyen daha yüzeysel bir biçimde olarak karşımıza çıkar. Bu tiplerin karşısında ise ya akıllı olduğu vurgulanan veya akıllı olduğu davranışlar yoluyla hissettirilen karakterleri görürüz. Aptal tipinin kullanılması mizahi bir duruma yol açar. Bu mizah daha çok alaya yöneliktir. Aptalın aptallığı o kadar vurgulanır ki dinleyicide veya okuyucuda alayla karışık bir gülümseme meydana getirir. Masalın sonunda ise aptalı bir zafer beklemektedir. Aptal ve akıllının konumları yeniden belirlenir. Aptalın aslında akıllı olduğu çeşitli yöntemlerle fark ettirilir. Bu noktaya gelene kadar aptalın yanında birtakım doğaüstü güçlerin olması da aptalın gerçek durumuyla ilgili okuyucuyu düşünmeye sevk eder. "Aptal tipinin altında yatan gerçeklik nedir?" sorusuyla beraber gerçeklik üzerine bir sorgulama başlar. Aptal tipinin bu ikircikli durumuyla anlatıda gerçekleştirmek istediği nedir? Bu çalışmada Şor masalları ekseninde bu soruya cevap aranacak ve aptal tipinin gerçekliği analiz edilerek bunların anlatılardaki işlevi üzerinde durulacaktır. Bunu yaparken mizah ve aptallık ilişkisine değinilecek ve fenomenolojik yaklaşım yoluyla aptallığın görünen hakikate etkisi açıklanmaya çalışılacaktır.

Sözlü edebiyat ürünlerinde kadınlar ya bir tanrıça veya onun bir tecellisi olarak yüce bir mevkide ya da gündelik yaşamda geriye itilmiş, silik bir pozisyonda karşımıza çıkarlar. Özellikle eril bir yaşam tarzının hâkim olmasıyla birlikte yüce ana, tanrıça konumundan günlük yaşamda eril gücün arkasına yerleştirilen kadın görünümü ön plana çıkar. O, artık perdenin arkasından dengeyi düzeni kurmaya çalışan bir dişil güçtür. Edebiyat ürünlerini ele alan kuramsal çalışmalardan feminist edebiyat eleştirisi, kadının edebiyatta nasıl bir yerde durduğunu ele alır. 1960’lı yıllardan itibaren şekillenen feminist edebiyat eleştirmenlerinin ilk dikkatlerini çeken, kadınların edebi eserlerde aşağılayıcı söylemlerle yer bulmaları ve belirli sınırlar içerisine hapsedilmeleri, bunun dışına çıkan kadınların olumsuz bir bakış açısıyla yorumlanmalarıdır. Araştırmacılar sözlü ve yazılı edebiyattan hareketle yüzyıllar boyunca kadının hangi sınırlar içerisine yerleştirildiğine dikkat çekmeye çalışmışlar ve bu konuya eleştiriler getirmişlerdir. Mitler, masallar ve destanlar kadınların silik bir görünümde bulundukları ve belirli sınırlar içerisinde ele alındıkları sözlü edebiyat ürünleridir. Bunların içerisinde çoğunlukla yüksek mertebede erkek kahramanları görürüz. Kadınlar geri planda, kapalı mekânda bulunurlar ve silik bir profil çizerler. Bu tip anlatılarda güç, akıl ve diğer tüm olumlu özellikler erkeklere bahşedilmiştir. Kadınlar ise, erkeğin arkasındaki güç, evi çekip çeviren bir düzenleyiciden başka bir görev elde edememiştir. Bu kalıbın dışına çıkan az sayıda kadın kahraman vardır. Bunlardan biri de Şor Türklerinden derlenen bir masal olan Şolban’ın kadın kahramanıdır. Masala adını veren bu kadın kahraman, aklı, pratikliği ve bilgeliği ile alışıldık kadın kahramanlardan çok farklı bir profil çizer. Bu çalışmada feminist edebiyat eleştirisi ışığında Şolban masalının kadın kahramanının, ataerkil düzenden hangi açılardan etkilendiği ve hangi açılardan kozasını yırtarak ataerkil düzenin çerçevesinin dışına çıktığı incelenecektir.

No abstract