Oddajemy do rąk Czytelników i Czytelniczek "Oblicz Komunikacji" tom szczególny -jubileuszowy, dedykowany Szanownej Pani Profesor Irenie Kamińskiej-Szmaj z okazji Jej siedemdziesiątych urodzin i czterdziestopięciolecia wybitnej działalności naukowo-dydaktycznej w Instytucie Filologii Polskiej Uniwersytetu Wrocławskiego. Stworzyliśmy go w dowód głębokiej, serdecznej sympatii dla Jubilatki oraz najwyższego uznania dla Jej pasji badawczej i wspaniałych osiągnięć, inspirujących uczonych w całej Polsce.Tytuł tomu: Fascinatio studiorum linguarum wskazuje i na urok studiów językoznawczych, i na oczarowanie nimi, zachwyt badaniami nad językiem, wzbudzony w bardzo młodej Pani Profesor przez Jej Mistrza, Profesora Jerzego Woronczaka, i trwający nieprzerwanie do dzisiaj. Tą fascynacją Jubilatka umie się dzielić z uczniami i współpracownikami w sposób przepiękny i niepowtarzalny, skupiając wokół siebie entuzjastów Jej frapującego rozumienia słowa, tekstu, dyskursu i zachęcając ich do najodważniejszych poszukiwań prawdy naukowej. Wchodzą z Nią w dialog także specjaliści z innych dyscyplin, o czym świadczy bujność tematyczna pomieszczonych w tomie artykułów.Irenę Kamińską-Szmaj już na początku Jej drogi akademickiej pociągała wiedza interdyscyplinarna: na Uniwersytecie Wrocławskim studiowała filologię polską oraz matematykę. W 1975 roku obroniła pracę magisterską Zasady dzielenia wyrazów w języku polskim. Rozwój historyczny i założenia językowe programu automatycznego dzielenia wyrazów dla maszyn poligraficznych, a w 1984 roku -dysertację doktorską, opublikowaną sześć lat później, zatytułowaną Różnice leksykalne między stylami funkcjonalnymi polszczyzny pisanej: analiza statystyczna na materiale słownika frekwencyjnego. Obie nowatorskie rozprawy powstały na seminariach naukowych Jerzego Woronczaka. Pionierskie badania zawiera także wydana w 1994 roku książka Judzi, zohydza, ze czci odziera. Język propagandy politycznej w prasie lat 1919-1923, na podstawie której Jubilatka uzyskała stopień naukowy doktor habilitowanej.Akt nadania Irenie Kamińskiej-Szmaj tytułu profesora nauk humanistycznych w 2002 roku zwieńczył Jej -już wtedy imponujący -dorobek naukowy. Wyodrębniają się w nim dwa główne nurty: językoznawstwo matematyczne (statystyczne) oraz analiza dyskursu politycznego (języka propagandy politycznej) -oba o znaczącym wpływie na rozwój współczesnej lingwistyki i o sile wielostronnej inspiracji widocznej zwłaszcza w pracach uczniów. A jest ich niemałe grono! Niezwykle utalentowana dydaktycznie, Pani Profesor wypromowała prawie dwadzieścioro Oblicza Komunikacji 12, 2020 © for this edition by CNS

Pragnienie zbadania, jak kwestię autorytetu rozumiano u początków kultury śródziemnomorskiej, mogłoby nas przywieść do poszukiwań w dziełach Arystotelesa, a wreszcie-do analizy paragrafu o stopniach dobra z księgi I Retoryki lub przynajmniej tego fragmentu: "większym dobrem jest to, co wszyscy wyżej cenią, od tego, co nie wszyscy, i to, co więcej ludzi, niż to, co mniejsza ich ilość. Dobro bowiem określiliśmy jako to, czego wszyscy pragną, większym jest więc to, czego pragną bardziej. I to jest większym dobrem, co wyżej cenią nasi przeciwnicy w sporze, wrogowie lub eksperci albo powołani przez nich przedstawiciele, ponieważ dwa pierwsze przypadki wchodzą w zakres jednomyślności powszechnej sądów, dwa dalsze-ponieważ są to opinie uznanych autorytetów i specjalistów" 1. W ujęciu Arystotelesowskim osoba będąca autorytetem orzeka w sprawie dobra (tak jak prawdy) z tą samą bezstronnością, na jaką zdobywa się w pewnych okolicznościach osoba nam wroga, gdy docenia w nas jakąś wartość, np. za coś nas chwali, przyłączając się do opinii ludzi najbardziej nam życzliwych 2. Tę bezstronność osądu-nazywaną też sprawiedliwością-"uznany autorytet" czy "specjalista" osiąga naturalnie poprzez znawstwo w jakiejś dziedzinie, umożliwiające sąd prawdziwy o danej rzeczy i rozstrzyganie określonych spraw, kwestii w sposób wiarygodny. Właśnie wiarygodność jest rdzeniem autorytetu, który, jak pamiętamy, wywodzi się ze słowa "auctoritas" ('powaga moralna'). Krystyna Długosz-Kurczabowa w następujący sposób wprowadza nas w historię tego wyrazu: "Do polszczyzny przeniesiony stosunkowo niedawno, bo przed stu laty, najprawdopodobniej za pośrednictwem niem. »Autorität« lub franc. »autorité«. Pozostał w bliskim związku znaczeniowym z wcześniej przyswojonym »autor« i pierwotnie oznaczał 'wiarygodność, upoważnienie, znaczenie, prestiż, powaga', a wtórnie także 'człowieka (instytucję, organizację) mającego wpływ, uznanie, powagę dzięki swoim działaniom, twórczości, osiągnięciom'. Wyraz »autorytet« pojawił się dopiero w XIX-wiecznej polszczyźnie, jako zjawisko (pojęcie) był znany od najdawniejszych czasów, lecz określany innymi terminami, zarówno rodzimego pochodzenia, np. »cześć«, »poważanie«, »powaga«, »poszanowanie«, »uznanie«, »znaczenie«, »wyrocznia«, jak i zapożyczeniami z różnych języków i różnych epok, np. »atencja« (łac. attentio); »arbiter« (łac. arbiter); »hołd« (niem. Huld); »kult« (łac. cultus); »pietyzm« (łac. pietas); »prestiż« (franc. prestige); »respekt« (łac. respectus); »szacunek« (niem. Schatzung), a nawet biblizm »alfa i omega«. Liczba określeń synonimicznych jest więc imponująca, pozwala na precyzyjne wyrażanie odcieni znaczeniowych i stylistycznych [...]" 3. "Uznany autorytet" czy "specjalista" to w oryginale cytowanego fragmentu Retoryki "hoj kýrioj kàj hoj ejdótes" 4. Przez "autorytet" Henryk Podbielski oddaje w tym kontekście

Powrót do Lalki i perły. O wartości eseju Olgi Tokarczuk w ujęciu komparatystycznymLatem 2021 roku bodaj najczęściej wspominaną w Polsce książką Olgi Tokarczuk był esej Lalka i perła 1 , kiedy to fragment wypowiedzi noblistki dla włoskiego dziennika "Corriere della Sera" wywołał burzliwe komentarze na forach internetowych. Jedną z reakcji odbiorców było przypomnienie słów Stanisława Lema właśnie na temat tej publikacji, wydanej dwadzieścia lat wcześniej. W 2001 roku, podczas rozmowy udokumentowanej w książce pt. Tako rzecze… Lem. Ze Stanisławem Lemem rozmawia Stanisław Bereś, pisarz powiedział: Czytałem niedawno książkę Tokarczuk o Lalce. To jest nie tylko mowa-trawa, ale również dowód na to, że autorka studiowała psychologię w ubiegłych wiekach. Lalka to piękna książka o miłości, która z Hymnem o Perle ma tyle wspólnego, że Izabela Łęcka mogła nosić sznur pereł. Innych związków nie widzę. Książka ta zirytowała mnie tak, że więcej niż połowy nie uczytałem. Nie wykluczam, że na ostatnich stronach mogły się w niej znaleźć jakieś mądrości, ale wątpię, bo to jest dobre dla dziesięcioletnich dzieci, ale nie dla mnie.

Autorka w niewielkim szkicu ujmuje szeroką, godną osobnej monografii, problematykę piątej części sztuki retorycznej, czyli pronuncjacji, actio, jako obszaru, w którym ujawniają się podobieństwa i różnice między sztuką retoryczną a sztuką aktorską. Skrótowemu uporządkowaniu tych zagadnień poświęca część pierwszą tekstu, w części drugiej zaś przeprowadza analizę i interpretację fragmentów dwóch źródeł antycznych, które mogą służyć do opisu rozdzielenia rzemiosła mówców i rzemiosła aktorów w dziejach retoryki grecko-rzymskiej. Są to księga III Retoryki Arystotelesa oraz księga I traktatu O mówcy Marka Tulliusza Cycerona.

A matter of honour. Józef Beck’s address delivered on 5 May 1939 in the Polish parliament and the principles of rhetoricThe paper presents the analysis of Józef Beck’s parliamentary speech on 5 May 1939, showing its characteristics as well as its unique value in different facets of the speaker’s creative act. Accordingly, the paper has been divided into seven sections. The first one provides a historical outline and an attempt to reconstruct the background of the keynote address by the minister of foreign affairs. The second one characterises Beck as a diplomat, allowing to understand the person who adopted a role of public speaker in Poland under an imminent threat of war with the German Reich. The third one introduces some details on how the chief of diplomacy prepared himself for delivering a definite statement of his policy. The fourth, fifth and sixth sections contain the actual analysis of the text presented to listeners, and also examine how the speaker complied with the principles of the rhetorical art on the consecutive stages inventio, dispositio, elocutio of creating a text as intended to be delivered. Finally, the seventh section of this study briefly summarizes how the stages of memoria and actio, i. e. memorising and giving the speech, were conducted, according to the audiovisual record of Beck’s address delivered in the Polish Sejm.