O nowatorskim opisie figury autorytetu. Rec.: Małgorzata Juda-Mieloch, "Na ramionach gigantów. Figura autorytetu w polskich współczesnych tekstach literaturoznawczych", Kraków 2008

Abstract

Pragnienie zbadania, jak kwestię autorytetu rozumiano u początków kultury śródziemnomorskiej, mogłoby nas przywieść do poszukiwań w dziełach Arystotelesa, a wreszcie-do analizy paragrafu o stopniach dobra z księgi I Retoryki lub przynajmniej tego fragmentu: "większym dobrem jest to, co wszyscy wyżej cenią, od tego, co nie wszyscy, i to, co więcej ludzi, niż to, co mniejsza ich ilość. Dobro bowiem określiliśmy jako to, czego wszyscy pragną, większym jest więc to, czego pragną bardziej. I to jest większym dobrem, co wyżej cenią nasi przeciwnicy w sporze, wrogowie lub eksperci albo powołani przez nich przedstawiciele, ponieważ dwa pierwsze przypadki wchodzą w zakres jednomyślności powszechnej sądów, dwa dalsze-ponieważ są to opinie uznanych autorytetów i specjalistów" 1. W ujęciu Arystotelesowskim osoba będąca autorytetem orzeka w sprawie dobra (tak jak prawdy) z tą samą bezstronnością, na jaką zdobywa się w pewnych okolicznościach osoba nam wroga, gdy docenia w nas jakąś wartość, np. za coś nas chwali, przyłączając się do opinii ludzi najbardziej nam życzliwych 2. Tę bezstronność osądu-nazywaną też sprawiedliwością-"uznany autorytet" czy "specjalista" osiąga naturalnie poprzez znawstwo w jakiejś dziedzinie, umożliwiające sąd prawdziwy o danej rzeczy i rozstrzyganie określonych spraw, kwestii w sposób wiarygodny. Właśnie wiarygodność jest rdzeniem autorytetu, który, jak pamiętamy, wywodzi się ze słowa "auctoritas" ('powaga moralna'). Krystyna Długosz-Kurczabowa w następujący sposób wprowadza nas w historię tego wyrazu: "Do polszczyzny przeniesiony stosunkowo niedawno, bo przed stu laty, najprawdopodobniej za pośrednictwem niem. »Autorität« lub franc. »autorité«. Pozostał w bliskim związku znaczeniowym z wcześniej przyswojonym »autor« i pierwotnie oznaczał 'wiarygodność, upoważnienie, znaczenie, prestiż, powaga', a wtórnie także 'człowieka (instytucję, organizację) mającego wpływ, uznanie, powagę dzięki swoim działaniom, twórczości, osiągnięciom'. Wyraz »autorytet« pojawił się dopiero w XIX-wiecznej polszczyźnie, jako zjawisko (pojęcie) był znany od najdawniejszych czasów, lecz określany innymi terminami, zarówno rodzimego pochodzenia, np. »cześć«, »poważanie«, »powaga«, »poszanowanie«, »uznanie«, »znaczenie«, »wyrocznia«, jak i zapożyczeniami z różnych języków i różnych epok, np. »atencja« (łac. attentio); »arbiter« (łac. arbiter); »hołd« (niem. Huld); »kult« (łac. cultus); »pietyzm« (łac. pietas); »prestiż« (franc. prestige); »respekt« (łac. respectus); »szacunek« (niem. Schatzung), a nawet biblizm »alfa i omega«. Liczba określeń synonimicznych jest więc imponująca, pozwala na precyzyjne wyrażanie odcieni znaczeniowych i stylistycznych [...]" 3. "Uznany autorytet" czy "specjalista" to w oryginale cytowanego fragmentu Retoryki "hoj kýrioj kàj hoj ejdótes" 4. Przez "autorytet" Henryk Podbielski oddaje w tym kontekście