Marta Petelewicz -Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny Katedra Socjologii Strukur i Zmian Społecznych, 90-214 Łódź, ul. Rewolucji 1905 r. nr Wstęp Dyskurs publiczny dotyczący dzieci cechuje dualizm. Z jednej strony pisze i mówi się o najmłodszych członkach społeczeństwa używając wzniosłych słów: dobro, szczęście, przyszłość, nadzieja, z drugiej zaś dla mediów i opinii publicznej najbardziej interesujące są spektakularne, dramatyczne sytuacje: przykłady dręczenia, molestowania, niedożywienia, pokazujące skrajnie złe warunki materialne. Cała przestrzeń pomię-dzy tymi krańcami, w której de facto sytuuje się realne życie większości najmłodszych pozostaje poza obszarem zainteresowania i debaty publicznej. Dane dotyczące biedy dzieci w Polsce, analizy marginalizacji, międzynarodowe raporty odnośnie jakości życia najmłodszych, zdrowia czy edukacji pozostają bez echa, nie przedzierają się przez polityczne dyskusje, których podstawę powinny stanowić. W wielu krajach analizy jakości życia społeczeństwa jako całości i wyróżnionych w jego ramach kategorii są stałym elementem powtarzalnych diagnoz społecznych. Służą systematycznemu monitorowaniu sytuacji na różnych polach, budowaniu strategii działania w ramach rozwiązań politycznych, szczególnie w zakresie polityki społecznej, a także analizie skutków społecznych wprowadzanych rozwiązań oraz nieplanowanych zjawisk jak np. kryzys ekonomiczny. W latach 90. zaczęto dostrzegać konieczność dostosowania koncepcji jakości życia do różnych kategorii wieku pod kątem narzędzi pomiarowych oraz projektów analiz i sposobów ich wykorzystania. Stało się to impulsem do intensywnego rozwoju badań skoncentrowanych na sytuacji życiowej dzieci, które realizowane są na poziomie lokalnym, krajowym oraz międzynarodowym (UE, OECD, UNICEF). W wielu państwach (np. w Wielkiej Brytanii, USA, Szwecji, Estonii) systematycznie monitoruje się jakość życia najmłodszych członków społeczeństwa. W Polsce nie opracowano dotychczas systemu wskaźników społecznych dotyczących najmłodszych, brakuje analiz jakości życia dzieci zarówno na poziomie ogólnym, jak i w poszczególnych podkategoriach. Z różnych badań i opracowań międzynarodowych wyłania się obraz najmłodszych członków społeczeństwa jako kategorii bardzo zróżnicowa-nej. Na przykład raport UNICEF Równe szanse dla dzieci. Nierówności w zakresie 8 Wstęp warunków i jakości życia w krajach bogatych 1 unaocznia skalę problemu -w rankingu nierówności dochodowych Polska znalazła się na 23. miejscu, zaś w obszarach nierówności w zdrowiu i zadowoleniu z życia na 33. (na 41 państw). Ponadto analizy sytuacji życiowej rodzin doświadczających problemów społecznych, jak bezrobocie, czy ubóstwo, wskazują na nasilenie problemów dotykających różnych sfer życia dzieci. Najogólniej zde niowanym celem badania rekapitulowanego w tej pracy jest właśnie scharakteryzowanie jakości życia dzieci wychowujących się w rodzinach o niskim statusie społeczno-ekonomicznym w perspektywie porównawczej, to jest w odniesieniu do dzieci o wyższym statusie społeczno-ekonomiczny...

Artykuł przedstawia analizę wywiadów kognitywnych, które stanowiły pierwszy etap pilotażu kwestionariusza wywiadu w ramach badania „Uczenie się dorosłych Polaków”. Dostępne wyniki badań międzynarodowych wskazują na relatywnie niski poziom uczestnictwa osób dorosłych w edukacji w Polsce, a zarazem różnice w wartości wskaźników w poszczególnych badaniach. Na podstawie przeglądu literatury wnioskować można, że rozbieżności te wynikają z różnic w operacjonalizacji, sposobie agregacji kategorii, jak również innych czynników. Założono, że wykorzystanie wywiadów kognitywnych, w tym technik thinking aloud i verbal probing, umożliwi dotarcie do sposobów interpretacji pojęć i rozumienia pytań przez respondentów, a także pozwoli badaczom na identyfikację zagadnień o wysokim poziomie drażliwości. Na podstawie wyników obserwacji prowadzonej w trakcie wywiadów oraz analizy zgromadzonego materiału empirycznego omówiono rozbieżne od pierwotnie założonych przez badaczy sposoby konceptualizacji terminów przez badanych, a także kwestie wywołujące dyskomfort respondentów. Zaprezentowano zaproponowane modyfikacje kwestionariusza wywiadu, których celem jest redukcja ryzyka uzyskania wyników nietrafnych, obarczonych wysokim ryzykiem błędu pomiaru oraz troska o dobrostan respondentów związany z sytuacją badania. Przedstawiono również wnioski dotyczące zastosowania techniki wywiadów kognitywnych jako elementu pilotażu badań sondażowych oraz konkluzje o charakterze metodologicznym dotyczące techniki wywiadów kognitywnych.

Łódź jest miastem silnie zróżnicowanym przestrzennie zarówno w kontekście fizycznym, jak i społecznym. Zróżnicowanie poziomu jakości życia dotyczy również najmłodszych mieszkańców. Celem artykułu jest przedstawienie zależności pomiędzy jakością życia respondentów a statusem okolicy, w której mieszkają. Badania empiryczne stanowiące podstawę analiz przeprowadzone zostały techniką ankiety audytoryjnej wśród szóstoklasistów uczęszczających do szkół podstawowych o najwyższym i najniższym wskaźniku uczniów dożywianych. Analiza wymiarów jakości życia przeprowadzona została w oparciu o koncepcję having, loving, being E. Al-lardta, ponadto szczególną uwagę poświęcono ocenie okolicy zamieszkania. Wykazano, że wymiary having i being oraz stosunek do okolicy zamieszkania wiążą się z zamieszkiwaniem w okolicy o określonym statusie. Zgodnie z aplikacyjną funkcją badań jakości życia informacje na temat dobrostanu najmłodszych mieszkańców powinny zostać uwzględnione przy projektowaniu strategii i ewaluacji działań podejmowanych w ramach polityki miejskiej.

Analizy subiektywnego dobrostanu (SWB) stały się integralnym elementem badań społecznych realizowanych przez instytucje akademickie, komercyjne, publiczne czy międzynarodowe. Oceny formułowane przez respondentów traktowane są jako wskaźnik oceny sytuacji indywidualnej w kontekście społecznym. Wewnątrzkrajowe zróżnicowanie subiektywnego dobrostanu może być zatem traktowane jako wymiar nierówności społecznych. Badania porównawcze, w znacznym stopniu koncentrujące się na krajach zachodnich, pokazują stabilny, wysoki poziom SWB i zmniejszające się zróżnicowanie SWB, a także ujemną zależność między zróżnicowaniem SWB wewnątrz populacji a średnim poziomem SWB. W celu rozszerzenia obecnego stanu wiedzy w artykule przeprowadzono analizy dystrybucji subiektywnego dobrostanu w krajach postsocjalistycznych i odniesiono je do krajów Europy Zachodniej. Na podstawie danych pochodzących z Europejskiego Sondażu Społecznego dla lat 2002–2016 prześledziłyśmy trendy w zakresie poziomu i zróżnicowania SWB, a także kształt jego dystrybucji. Dokonałyśmy porównań krajów posttransformacyjnych, a także krajów Europy Środkowo- -Wschodniej i Zachodniej. Wyniki wskazują na wyższe niż w grupie krajów zachodnich, ale zmniejszające się w analizowanym okresie, nierówności SWB w krajach posttransformacyjnych przy jednoczesnym wzroście średniego poziomu dobrostanu. Analizy potwierdzają negatywną zależność pomiędzy średnim poziomem SWB oraz poziomem PKB per capita a dyspersją SWB, natomiast otrzymane wyniki dotyczące relacji pomiędzy nierównościami dochodowymi a dyspersją nie są jednoznaczne.