No abstract

Artykuł dotyczy relacji zachodzących między zmianami językowymi a procesami normalizacji i kodyfikacji. Normalizacja jest tutaj rozumiana jako proces naturalny, przebiegający na skutek przeobrażeń w uzusie, w którym jeden z rywalizujących wariantów językowych zdobywa przewagę i wypiera zazwyczaj wariant starszy. Natomiast kodyfikacja jest zjawiskiem zewnętrznym, sterowanym przez specjalistów — językoznawców, którzy arbitralnie wyznaczają obowiązującą w języku normę. Kodyfikacja przeprowadzana jest zazwyczaj w powiązaniu ze zmianami w uzusie, staje się wówczas potwierdzeniem procesu normalizacji. Zdarza się jednak, że językoznawcy preferują pewne formy wbrew powszechnym użyciom bądź też nie nadążają za zmianami, w związku z czym skodyfikowana norma wzorcowa w pewnych aspektach odbiega znacznie od uzusu. W historii polszczyzny wyraźną cezurę stanowi XIX w. Przed tym okresem normalizacja przebiegała w sposób naturalny, bez ingerencji lingwistów, dlatego przeobrażenia systemu językowego były w tym czasie znaczące. Od XIX w. każda zmiana podlegała już ocenie specjalistów, w związku z czym pewne naturalne procesy językowe zostały wyhamowane. Na skutek rozwoju językoznawstwa i zwiększenia roli lingwistów w życiu społecznym w XX w. rola czynników kodyfikacyjnych znacznie wzrosła, chociaż wielu lingwistów przyjęło i zachowuje po dziś dzień postawę asekuracyjną wobec obserwowanych zmian.

A discussion about the “Silesian language” that has recently become more intense is the effect of the Act on National and Ethnic Minorities and on Regional Language adopted by Sejm in 2005, on the basis of which Kashubian language was granted a status of regional language. This fact has aroused Silesian community, which has long been fighting for distinguishing their own cultural identity and increasing the prestige of Silesian dialect that is in common use there. On the one hand, the Silesians’ aspirations for statutory recognition of Silesian language as a regional one have manifested themselves in actions aiming at its linguistic standardization in the scope of grammar and spelling. Whereas on the other hand, they have been seen in political initiatives undertaken by Silesian social activists and members of Parliament. As far as a scientific discussion is concerned, apart from a traditional point of view recognizing Silesian as another dialect of Polish, there appear more and more postulates for replacing linguistic categories of a “language” and “dialect” with a new understanding of the language as it is already functioning in social awareness. In consequence, “Silesian language” should be statutorily recognized, which, in turn, should hasten works on its standardization. Regardless of theoretical opinions and political decisions, “Silesian language” is only just developing grammar and spelling standards, which may occur thanks to integrated actions aimed at creating norms and through regional writing enhancement. Silesian’s prestige will only be increased when it becomes a language of literature and goes beyond a barrier of colloquiality thus increasing a scope of its use to include official situations as well.

Znaczenie badań historycznojęzykowych dla interpretacji zjawisk współczesnej polszczyznyKiedy przyjrzymy się pracom lingwistycznym opisującym współczesną polszczyznę, głównie tym o charakterze analitycznym, ale też wielu publikacjom normatywnym, to uderza w nich jedno: ujmowanie problemów w oderwaniu od językowej przeszłości, a jeżeli nawet takie odwołania się znajdują, to najbardziej odległą perspektywę stanowi 2. połowa ubiegłego stulecia. Każdy wcześniejszy okres traktowany jest już jak "prehistoria", która współczesnego badacza nie interesuje z założenia, gdyż przedstawia obraz nieistniejącego już świata i dawno przebrzmiałej problematyki. Takie podejście sprawia, że prace historycznojęzykowe, nawet takie, które dotyczą analogicznych kwestii badawczych, są nieobecne w dyskursie naukowym skupiającym się na zagadnieniach współczesnej polszczyzny.Przyczyny takiej postawy są złożone i w dużej mierze wynikają z uwarunkowań współczesnej kultury, uciekającej od tradycji i historycznych odniesień, co przekłada się niestety także na badania naukowe. Można też dopatrywać się w tym zjawisku dosłownej realizacji saussirowskiej koncepcji podziału na synchronię i diachronię, która dopiero teraz doczekała się jednoznacznego spełnienia. Prosta interpretacja tej dualistycznej koncepcji prowadzi nas do wniosku, że analizy synchroniczne, z natury ahistoryczne, odnoszą się do obiektu badań w sposób nieobciążony refleksją historyczną, a jedynym punktem odniesienia stają się inne prace synchroniczne wpisujące się w ten sam krąg zagadnień. Natomiast w analizach diachronicznych, w których niezbędne jest szersze spojrzenie na dzieje polszczyzny, badacz wykorzystuje zarówno swoją współczesną kompetencję językową, jak i aparat analityczny oraz znajomość opracowań i propozycji metodologicznych wypracowanych na gruncie językoznawstwa synchronicznego, odnoszącego się prawie zawsze do współczesności. Często zresztą per-