GİRİŞİki büyüklük arasındaki sayısal ilişki veya bütünle onu meydana getiren elemanlar arasındaki ilişki "oran" olarak tanımlanabilir. Mimarlıkta tarih boyunca belirli formlar yaratmak veya yaratılan formları sınırlamak amacıyla oransal sistemler kullanılmıştır. Mısır piramitlerinden Le Corbusier'nin Modulor'una kadar çeşitli çağlarda kullanılan geometrik ve aritmetik düzenler, yapıların boyutlandırılması ve biçimlendirilmesinde belirleyici olmuştur (Kuban, 1992) (1). Belli bir birim boy, kendisi veya katlarıyla orantıyı yaratırken, bunun yinelenmesi modülasyonu oluşturur. Birçok mimari düzende yapının bütün boyutları için birim olarak kabul edilen bir modülün seçilmesi ile tüm yapı tarif edilebilmektedir. Bu uygulamada herhangi bir uzunluk birimi ile modül boyutu belirlenebilir. Örneğin, Yunan tapınağındaki bir sütunun çapı ya da Japon mimarlığında yere serilen tatamiler birim modül olarak kullanılmıştır (Ayverdi, 1967). Bu tür uygulamaları, özellikle Avrupa mimarlığı için, içinde kural ve tekniklerinin bulunduğu yazılı kaynaklardan öğrenebilmekteyiz (2). Ancak elimizde Osmanlı mimarlığına ait yapıları tanımlayan sınırlı sayıda belge mevcuttur. Başbakanlık Osmanlı Arşivi ve Topkapı Sarayı Müzesi Arşivinde bulunan, çeşitli yapı türlerine ait plan, proje ve krokiler, dönemin inşa teknikleri ile plan ve tasarım ilkelerinin anlaşılabilmesi açısından aydınlatıcıdır (3) (Ünsal, 1963). Arşivlerde bulunan planların ancak 17. veya 18. yüzyıla tarihlenebildiğini ileri süren Ünsal'ın (1963) aksine Necipoğlu (2005), bu planların filigranlı kağıtları aracılığıyla 15. ve 16. yüzyıla tarihlenebildiğini belirtir. Bu belgelere dayanarak Necipoğlu (1986, bu dönemde yapıların "ızgaralı kağıda çizilmiş modüler planlar" sayesinde inşa edildiğini ileri sürmektedir. Bugüne kadar, yine bu döneme ait kağıt üzerine çizilmiş planların ancak pek azı keşfedilebilmiştir. Bunların içerisinde Sinan'a atfedilen tek mevcut çizim, 16. yüzyılın ikinci yarısına ait Kırkçeşme su dağıtım sistemi için hazırlanan bir tahmin projesidir (Bilge, 1969).

The aim of the study is to determine the original characteristics of Mimar Sinan's mosques' surrounding walls in Istanbul by examining their material, construction technique, and formation properties and also to document their construction technology for conservation. The surrounding walls, that define the boundaries of the structures, have been used in civil architecture for security and privacy purposes. In monumental architecture, it was used to determine the land borders without interrupting the relationship of the structure with its periphery and also to define the spiritual boundary according to some researchers. In the first stage of the study, the location of the surrounding walls and changes in the plan schemes in the historical process were examined with archival documents and its components explained. In the next stage, the components of nine Sinan mosque's windowed surrounding walls and their relations with each other were examined depending on their material, size, and shape, and presented with visuals. As a result, it is seen that the formation properties of the surrounding walls are differentiated depending on their location, topography, visual concern, and interventions. However, their construction techniques, materials, and components are similar. Keywords Mosque surrounding wall • Construction technique • Masonry wall • Coping • Iron grilled window • Mimar Sinan Mimar Sinan Camilerinde Çevre Duvarı: Bileşenleri ve Yapım Teknikleri Öz Çalışmanın amacı, Mimar Sinan'ın İstanbul'da bulunan külliye camilerinin çevre duvarlarının malzeme, teknik ve biçimlenme özelliklerini inceleyerek özgün niteliklerini belirlemek ve yapım teknolojisinin korunması için belgeleme yapmaktır. Yapıların arazideki sınırlarını belirleyen çevre duvarları sivil mimaride güvenlik ve mahremiyet amaçları ile kullanılmıştır. Anıtsal mimaride ise yapının çevresi ile ilişkisini tamamen kesmeden hem yapının arazideki sınırını belirleyen hem de bazı araştırmacılara göre manevi sınırı tanımlamak amacıyla kullanılmıştır. Çalışmanın birinci aşamasında çevre duvarlarının arazideki konumu ile tarihsel süreçte plan şemalarında meydana gelen değişimarşiv belgeleri eşliğinde incelenmiş, çevre duvarlarının bileşenleri anlatılmıştır. Sonraki aşamada ise çalışma kapsamında ele alınan dokuz Sinan külliye camisinin pencereli çevre duvarlarının bileşenleri ve birbirileriyle olan ilişkileri malzeme, boyut ve biçimlerine bağlı olarak arşiv belgeleri ve saha arştırmaları eşliğinde incelenmiştir. Elde edilen veriler sonucunda, çevre duvarlarının biçimlenme özelliklerinin konum, topografya, görsel kaygı ve müdahalelere bağlı olarak farklılaştığı görülmüştür. Bununla birlikte, inşaat teknikleri, malzeme ve bileşenleri benzerdir.

No abstract

No abstract

The aim of this article is to examine the construction techniques of the irregular column capitals which are located at the junction of portico and courtyard arcades (revak) of six Ottoman mosques. The porticos height of the closed-courtyard mosques built during the Ottoman period regarding is mostly equal. However, in six cases, the porticos of the mosques are higher than their side porticos, which led alternative solutions to keep the continuity of the arcade surrounding the courtyard. The first phase of this study focuses on the construction techniques and materials of the column capitals in Ottoman architecture and the second phase deals with irregular capitals including their characteristics (sizes, materials, and relations with other building elements). For this purpose, detailed drawings were prepared through the site examinations and the literature review. As a result, despite that their size and shape vary depending on construction period, the relationship between last prayer hall and courtyard, structural aspects, and visual concern, their construction techniques, materials, and components show similar properties.