Myśleniu metafizycznemu niejeden wyprawiono pogrzeb. Jego śmierć dawno mamy już za sobą, a autorów, którzy ją stwierdzili lub się doń przyczynili, czytamy dziś jak klasyków, takich jak Arystoteles czy Kant. O jałowości, a wręcz szkodliwości metafizyki napisano tak wiele, że obecnie nawet jej zwolennicy wyrwani nagle do odpowiedzi mieliby zapewne niemały kłopot ze znalezieniem odpowiedzi na pytania o to, jaką konkretnie wiedzę bądź jaki pożytek przyniosły nam dociekania metafizyczne oraz czy nie jest aby tak, że bez nich jesteśmy bardziej wolni i bardziej ludzcy.Metafizyka umierała wielokrotnie i w tym jej uporczywym powrocie do życia -choćby widmowego -po to, by za chwilę ponownie umrzeć, manifestuje się dotkliwość problemów, z jakimi się zmagamy i które pomimo upływu czasu oraz spektakularnego rozwoju nauki nie doczekały się satysfakcjonującego rozwiązania. Dopóki one są z nami, dopóty metafizyka musi wracać, wszak -jak to trafnie ujął Nicolai Hartmann -"metafizyczne są wszystkie problemy, które wymykają się ostatecznym rozwiązaniom" (1994: 84). Ten -można by zatem rzec -konieczny powrót metafizyki nie jest po prostu ponowną obecnością tego samego, nie jest również odrzuceniem krytyki metafizyki -powraca ona z piętnem swego kresu, po doświadczeniu konstruktywizmu i radykalnego wątpienia w jej możliwości, poszukując sobie nowego miejsca pośród przybierających różne formy diagnoz końca znanego nam świata.Słowa, jakie przychodzą na myśl, kiedy chcemy nazwać to, co się kończy lub co życzylibyśmy sobie w jakiś sposób mieć już za sobą -patriarchat, antropocentryzm, rasizm, neokolonializm itd. -nazywają nie tylko praktyki, ale też pewne sposoby postrzegania rzeczywistości ufundowane na

Przedmiotem analizy są publikacje i wystąpienia Ala Gore’a, byłego wiceprezydenta Stanów Zjednoczonych, laureata Pokojowej Nagrody Nobla. W omówionych w artykule tekstach i przemowach Gore konsekwentnie ostrzega przed nieuniknioną katastrofą ekologiczną, spowodowaną rabunkową gospodarką, która nie liczy się z konsekwencjami środowiskowymi. Szczególne poważne zagrożenie dla życia na Ziemi stanowi globalne ocieplenie, którego przyczyną jest wykorzystywanie paliw kopalnych jako podstawowego źródła energii nowoczesnej gospodarki. Gore uważa, że kryzysowi ekologicznemu towarzyszy kryzys duchowy, a oba te kryzysy mają źródła w filozofii oświecenia odpowiedzialnej za wyobcowanie cywilizacji z jej przyrodniczego otoczenia (Löwith, Taubes). Głoszona przez Gore’a ekologiczna apokalipsa jest manifestem koniecznej rewolucji ekonomicznej, politycznej i moralnej. Walka ze skutkami globalnego ocieplenia zakłada jednak fundamentalne zmiany w życiu wszystkich ludzi, a także odnowę moralną opierającą się na reinterpretowanych tradycjach religijnych, zwłaszcza chrześcijańskich. Z tego punktu widzenia manifest Gore’a może być opisany w kategoriach polityki wiary (Oakeshott).

Patrząc z perspektywy czasu na nauki społeczne w Polsce dwudziestolecia po 1989 roku, można zaobserwować między innymi dwie tendencje, które tu chciałbym uwypuklić i uczynić punktem wyjścia dalszych rozważań. Pierwsza z nich polega na popularyzacji badań o charakterze interdyscyplinarnym i transdyscyplinarnym, co wyraża się tym, że większość wartościowych poznawczo prac -zarówno teoretycznych, jak i empirycznych -powstała na skrzyżowaniu metodologii humanistycznej socjologii, psychologii społecznej, antropologii kultury, etnografii, literaturoznawstwa, językoznawstwa czy historii. Przynajmniej niektóre z tych mariaży jeszcze nie tak dawno z powodzeniem mogłyby być uznane za mezalianse. Tymczasem nawet pobieżna znajomość publikowanych w tym okresie prac pozwala przekonać się o tym, że wiele terminów, takich jak "dyskurs", "habitus", "pamięć społeczna", "struktura" czy "metafora", funkcjonuje dziś właściwie w każdej dziedzinie humanistyki. Konsekwencją tych przemian jest gwałtowny rozwój studiów międzywydziałowych, czego sytuacja na Uniwersytecie Warszawskim jest przykładem wręcz emblematycznym.Druga z tendencji, na które chciałbym tu zwrócić uwagę, to próba poradzenia sobie z ogłaszanym zewsząd, zwłaszcza przez tzw. postmodernistów, kryzysem paradygmatu obiektywności, polegająca na poszukiwaniu nowej perspektywy scalającej w kategoriach analitycznych antropologii kultury. Nie wszystkie dziedziny współczesnej polskiej humanistyki poddają się "antropologizacji" w równym stopniu, ale wobec powszechności ujmowania problematyki badawczej za pomocą słów w rodzaju "czas", "przestrzeń", "ciało", "tożsamość" można mówić, że dokonał się kolejny w dziejach nauk humanistycznych

Jedno z ogólnych zdań, jakimi można określić miejsce, z którego współczesna humanistyka formułuje pytania, głosi, że żyjemy po końcu pytań o koniec. Z nieco już zakurzonych i pożółkłych książek dobiegają nas pytania o to, czy filozofia się skończyła, czy skończyła się humanistyka albo czy kres swój osiągnął nietożsamy z nią humanizm. Jakkolwiek sformułowanie "koniec filozofii" w drugiej połowie XX wieku zawdzięczamy-wprost lub niebezpośrednio-Martinowi Heideggerowi 1 , w praktyce było i niekiedy wciąż jest używane w rozmaitych znaczeniach. Wśród wielu sformułowanych pół wieku temu koncepcji wskazujących na koniec filozofii można wyodrębnić dwa wzajemnie przenikające się nurty. Pierwszy z nich za motto mógłby mieć ostatnią z Tez o Feuerbachu-nie tylko ze względu na Marksowskie i marksistowskie inspiracje, ale także z uwagi na treść postulatywną: oto nadszedł czas, by od teorii przejść do praktyki, od abstrakcyjnej spekulacji do politycznego czynu. Drugi historyczny nurt refleksji nad końcem filozofii można określić jako p o s t e u r o p o c e n t r y c z n y. Chodzi tu o coś więcej niż stwierdzenie faktu, że gdzie indziej żyją ludzie, którzy myślą 1