Ülkemizde meydana gelen doğa kaynaklı bir afet olan çığdan dolayı can ve mal kayıpları yaşanabilmektedir. İklimsel koşullar ve topoğrafik etmenlerden ötürü Hakkâri İlinde geçmişten günümüze birçok çığ olayı yaşanmış ve yöre halkına ciddi kayıplar yaşatmıştır. Kaydedilen çığ vakaları dikkate alındığında Hakkâri İli 52 çığ afetine maruz kalarak ülke çapında bu afeti en fazla yaşayan illerden birisidir. Afet türüne ait parametrelerin ağırlık değerlerinin literatür verilerine göre belirlenmesi ve işlenmesi tehlike boyutunun anlaşılması açısından hayati öneme sahiptir. Çığ oluşumuna neden olan eğim, yükseklik, bakı, arazi kullanımı ve eğrisellik parametreleri bu çalışmada esas alınmıştır. Arazi kullanımı CORİNE–CLC-2012 verilerinden, eğim, bakı ve eğrisellik haritaları ise sayısal yükseklik modelinden elde edilmiştir. Gerçekleştirilen bu çalışmada puanlama yöntemi ile 7.095 km2 yüzölçümüne sahip olan Hakkâri İlinin çığ tehlikesi ortaya konulmuştur. Tehlike haritasına bakıldığında yerleşim birimlerini etkileyecek çığ patikalarının yüksek oranda olduğu görülmüştür. Bu alanlar özellikle Hakkâri İlinin güneyi ve Hakkâri İli ile Şemdinli ilçesi arasındadır. Bu anlamda gerçekleştirilen bu çalışmada gelecekte oluşması muhtemel risklerin değerlendirilebilmesi, azaltılması, önleyici tedbirlerin alınması için bir altlık oluşturması ve karar vericileri yönlendirmesi amaçlanmıştır.

Çalışma alanı Türkiye’nin doğusunda bulunan Van ilini kapsamaktadır. Türkiye’de risk değerlendirme metodu (RDM) kullanılarak yapılmış çalışma sınırlı sayıdadır. Daha önce araştırmacılarca Bitlis için uygulanan RDM, Van ili için ilk kez uygulanmıştır. Bitlis’e benzer coğrafi koşullara ve afet çeşitliliğine sahip olan Van’da gerçekleştirilen çalışmayla bir eksikliğin giderilmesi hedeflenmiştir. Van ilini yersel, meteorolojik, endüstriyel, sosyal vb. afet bakımından riskli kılan birçok parametre vardır. İlin neotektoniği, jeolojisi, jeomorfolojisi ve iklimsel özellikleri bu parametreler arasındadır. Çalışmada çığ, heyelan, kaya düşmesi, su baskını afetleri kullanılarak zamansal ve mekânsal analizler yapılarak risk sınıflandırmaları ortaya konulmuştur. Başta iş sağlığı ve güvenliği çalışmalarında olmak üzere birçok disiplinde Fine-Kinney RDM kullanılmıştır. Sahada afet çeşitliliği bakımından ‘‘Kabul edilebilir risk’’ özelliğine sahip noktalar olduğu gibi ‘‘çok yüksek riskli’’ ve ‘‘yüksek riskli’’ alanlarda tespit edilmiştir. Van’ın güneybatı ve kuzeybatı kesimlerinin fazla eğimli topoğrafik yapısı ve meteorolojik koşulları nedeniyle heyelan, çığ, kaya düşmesi bakımından ‘‘çok yüksek risk’’ ve ‘‘yüksek risk’’ taşıdığı hesaplanmıştır. Morfolojik olarak eğimin azaldığı yamaçlar, akarsuyun ana koluna bağlanan yan kol ağızlarında ve vadi tabanlarına doğru su baskınlarının ‘‘yüksek risk’’ taşıdığı hesaplanmıştır. Nihai olarak Van’da dört farklı afet türünün risk derecelendirilmesi yapılarak yüksek riskli bölgeler belirlenmiştir. Bu yüzden proaktif bakış açısıyla risk değerlendirme sonuçlarının dikkate alınması önerilmektedir. Bu sayede can ve mal kayıplarının önüne geçileceği açıktır.

Doğa kaynaklı afetler, Van İl genelinde fiziksel, ekonomik, sosyal ve çevresel kayıplara neden olmaktadır. Sadece 2019-2022 yılları arasında deprem, sel, heyelan, çığ ve kaya düşmesi kaynaklı birden fazla afet yaşanmıştır. Bu olaylardan kaya düşmesine etki eden bölgedeki parametreler jeolojik, jeomorfolojik, klimatolojik, deprem ve bitki örtüsüdür. Bu parametrelerden sadece birinin etkin olduğu olaylar yaşandığı gibi her birinin farklı oranlarda etkisi vardır. Bununla birlikte insan hareketliliği ve nüfus artışına bağlı olarak bilinçsiz ve çarpık kentleşme de afet risklerinin artmasına neden olmaktadır. Afet risklerini azaltmak, toplumun ve yaşam çevresinin direnç derecesini arttırmak için tehlikeyi barındıran duyarlı alanların açık bir şekilde ortaya konulması gerekmektedir. Bu kapsamda Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) kullanılarak Van İli sınırları içerisindeki kaya düşme duyarlılığı ortaya konulmuştur. CBS tabanlı veri olan; kaya düşmesi duyarlılık haritası tehlike ve risk değerlendirmelerine de altlık oluşturacaktır.