Artykuł opisuje przykłady postaw sprzeciwu mieszkańców Białostocczyzny wobec systemu komunistycznego w latach siedemdziesiątych XX w., represje stosowane wobec nich i reakcje skonformizowanego otoczenia. Aż do początku lat osiemdziesiątych postawy te były prezentowane przez nonkonformistyczne jednostki, a podłożem protestów grupowych były wyłącznie kwestie ekonomiczne.

Na podstawie życiorysów trzech działaczy opozycyjnych pochodzących ze środowisk wiejskich Białostocczyzny artykuł opisuje różne strategie zachowania jednostek nonkonformistycznych funkcjonujących w warunkach systemu autorytarnego. Podstawą opisu są pojęcia konformizmu/nonkonformizmu zdefiniowane na gruncie socjologii, psychologii społecznej i filozofii.

Choć o wydawnictwach nielegalnych ukazujących się po II wojnie światowej w BSRS jako pierwszy w Polsce pisał już w pierwszej połowie lat dziewięćdziesiątych XX w. Wiesław Choruży 1 , zagadnienie to nie jest specjalnie znane ipóki co -nie stanowi odniesienia dla badaczy polskiego niezależnego ruchu wydawniczego w okresie trwania systemu komunistycznego 2 . A przecież z powodu bezpośredniego sąsiedztwa geograficznego, a przede wszystkim z powodu podobieństw i różnic społeczno-politycznych, zagadnienie to może stanowić ciekawy element w dyskusji nad istotą systemu komunistycznego w Polsce, a także nad postawami nonkonformizmu i sprzeciwu społecznego wobec tegoż systemu. Dlatego warto jest zwrócić uwagę na monografię białoruskiej badaczki Tatsiany Astrouskay, poświęconą niezależnemu ruchowi wydawniczemu na sowieckiej Białorusi, rozwijającemu się w latach tamtejszej "małej stabilizacji", czyli "epoce dobrobytu", która zapanowała w okresie rządów I sekretarza KC KPZS Białorusi Pietro Maszeraua (1965-1980. Monografia Astrouskay jest ósmym tomem w serii "Historische Belarus-Studien", redagowanej przez Thomasa M. Bohna, jednego z najlepszych niemieckich znawców powojennej historii Białorusi. Autorka jest absolwentką filozofii Białoruskiego Uniwersytetu Państwowego w Mińsku i Europejskiego Uniwersytetu Humanistycznego w Wilnie (studiowała na kierunku teoria społeczna i filozofia polityczna). Omawiana tu praca jest książkową wersją rozprawy doktorskiej obronionej w 2018 r. na Uniwersytecie w Greifswaldzie.Książka składa się z pięciu rozdziałów zasadniczych, wstępu i zakończenia. We wstępie Autorka charakteryzuje historiografię zagadnienia, wymieniając 1 Choruży 1994, s. 69-75. Autor oparł się przede wszystkim na artykułach białoruskiego badacza Jurasia Łauryka, publikowanych na początku lat dziewięćdziesiątych XX w. O "oficjalnych" białoruskich literatach, jak np. Vasil Bykau, Uładzimir Karatkiewicz czy Maksim Tank, którzy próbowali przemycać w swoich dziełach "nieoficjalne" treści, wspominali też Oleg Łatyszonek i Eugeniusz Mironowicz (Łatyszonek, Mironowicz 2002, s. 261-262). 2 Trzeba jednak zauważyć, że na omawianą tu pozycję zwrócił wcześniej uwagę jeden z najlepszych obecnie znawców "drugiego obiegu" w Polsce Jan Olaszek (Olaszek 2020, s. 988-993).