Η ακαδημαϊκή υποεπίδοση, ως το φαινόμενο κατά το οποίο ένας μαθητής παρουσιάζει μειωμένα ακαδημαϊκά επιτεύγματα σε σχέση με αυτά που υπόσχεται το νοητικό του δυναμικό, αποτελεί ένα δυσεπίλυτο πρόβλημα της εκπαίδευσης διεθνώς. Αν και η υποεπίδοση αφορά μαθητές από όλο το φάσμα των σχολικών ικανοτήτων, οι επιπτώσεις της τείνουν να είναι εμφανέστερες κι ευρύτερες σε ορισμένες ομάδες μαθητών, όπως τα άτομα με υψηλές ικανότητες μάθησης. Μολονότι η ακαδημαϊκή υποεπίδοση αναφέρεται σταθερά στη βιβλιογραφία ως ένα από τα συχνότερα προβλήματα του εκπαιδευτικού χώρου, τα ερευνητικά δεδομένα γύρω από τη συχνότητα ή τα αίτια εμφάνισής της στον μαθητικό πληθυσμό παραμένουν περιορισμένα και αντιφατικά. Υπό αυτό το πρίσμα, η παρούσα έρευνα αποσκοπεί σε έναν πρώτο εντοπισμό μαθητών υψηλών ικανοτήτων με υποεπίδοση, αλλά και στη διερεύνηση του ρόλου των στάσεων τους απέναντι στο σχολείο στην εμφάνιση μη αναμενόμενης χαμηλής ακαδημαϊκής επίδοσης. Προς το σκοπό αυτό 519 μαθητές Γυμνασίου από δημόσια σχολεία της Αθήνας κλήθηκαν να συμπληρώσουν τις Προοδευτικές Μήτρες του Raven (Raven Standard Progressive Matrices), το Ερωτηματολόγιο Αξιολόγησης των Στάσεων απέναντι στο Σχολείο (School Attitude Assessment Survey), ενώ δεδομένα γύρω από την ακαδημαϊκή τους επίδοση αντλήθηκαν από τις καρτέλες των σχολικών τους βαθμών. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι 76 μαθητές παρουσίαζαν σημαντική ακαδημαϊκή υποεπίδοση, ενώ 15 εξ αυτών έφεραν υψηλές ικανότητες μάθησης. Επιπλέον αναλύσεις κατέδειξαν την ύπαρξη στατιστικά σημαντικών διαφορών s τα κίνητρα και την αυτορρύθμιση μεταξύ μαθητών μαθητές υψηλών ικανοτήτων με και χωρίς υποεπίδοση, χωρίς ωστόσο να εντοπίζονται άλλες διαφορές στις στάσεις τους απέναντι στο σχολείο. Συμπερασματικά, τα μειωμένα κίνητρα και η ελλιπής αυτορρύθμιση φαίνεται να συνδέονται με την εμφάνιση υποεπίδοσης σε άτομα υψηλών ικανοτήτων με τον ακριβή ρόλο τους ωστόσο να χρήζει περαιτέρω διερεύνησης.

Η ακαδημαϊκή υποεπίδοση αποτελεί ένα ιδιαίτερα συχνό και σύνθετο φαινόμενο που απαντά σε μαθητές απ’ όλο το εύρος των γνωστικών και μαθησιακών ικανοτήτων και ιδιαίτερα στους μαθητές με υψηλές ικανότητες. Παρά τη συχνότητά της, ωστόσο, η υποεπίδοση αποτελεί ζήτημα που έχει απασχολήσει ελάχιστα την ελληνική εκπαιδευτική έρευνα. Η ανεπαρκής μελέτη του φαινομένου και των παραγόντων που συνδέονται με την εμφάνισή του, καθώς και η απουσία μεθόδων εντοπισμού μαθητών υψηλών ικανοτήτων με υποεπίδοση συνεπάγεται την απουσία στοχευμένων κι αποτελεσματικών μεθόδων για την αντιμετώπισή του. Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, η παρούσα εργασία απέβλεπε στην κατανόηση του πλαισίου εμφάνισης της υποεπίδοσης και στην συνακόλουθη διαμόρφωση ενός στοχευμένου προγράμματος παρέμβασης για την αντιμετώπισή της. Προς το σκοπό αυτό πραγματοποιήθηκε εκπαιδευτική έρευνα δράση με την αξιοποίηση πολλαπλών πηγών δεδομένων και μικτών μεθόδων. Επιπλέον, σχεδιάστηκε κι εφαρμόστηκε ένα πρόγραμμα εστιασμένης στη λύση σχολικής μεντορείας σε δείγμα 18 μαθητών Γυμνασίου (12 μαθητές υψηλών ικανοτήτων, 6 μαθητές μέσων ικανοτήτων) μέσης ηλικίας 14,1 ετών. Από τα δεδομένα προέκυψε η δημιουργία ενός ετεραρχικού θεωρητικού μοντέλου διαμόρφωσης και αναπαραγωγής μιας αρνητικής ακαδημαϊκής ταυτότητας που φαινόταν να είναι συνυφασμένη με την υποεπίδοση. Ακολούθως, τα αποτελέσματα κατέδειξαν ότι η εφαρμογή μαθητοκεντρικών ψυχοπαιδαγωγικών προσεγγίσεων μπορούσε να συμβάλει τόσο στη βελτίωση της ακαδημαϊκής επίδοσης, όσο και στην αναδιαπραγμάτευση της αρνητικής ακαδημαϊκής ταυτότητας των μαθητών με υποεπίδοση, καθώς και στην αναπλαισίωση της σχέσης τους με το σχολικό περιβάλλον. Τα ευρήματα της έρευνας θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν περαιτέρω για την εφαρμογή ολιστικών παρεμβάσεων για την υποστήριξη μαθητών με υποεπίδοση και αυξημένο κίνδυνο σχολικής διαρροής.

Καθώς η δημιουργικότητα αποτελεί μία από τις βασικές δεξιότητες του νέου αιώνα, το σύγχρονο σχολείο καλείται να αναγνωρίσει, να ενθαρρύνει και να καλλιεργήσει τις δημιουργικές ικανότητες των μαθητών. Στην παρούσα εργασία διερευνήθηκε η δημιουργικότητα 202 μαθητών της Ε’ και της Στ’ τάξης από Δημοτικά σχολεία της Αθήνας και η σχέση της με την ακαδημαϊκή τους επίδοση. Ειδικότερα, η δημιουργική ικανότητα αξιολογήθηκε με τη χρήση του ψυχομετρικού Τεστ Δημιουργικής Σκέψης Torrance και μέσω Συναινετικής Τεχνικής Αξιολόγησης, με δασκάλους και εικαστικούς σε ρόλο ειδημόνων. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι αξιολογήσεις μεταξύ των εκπαιδευτικών παρουσίαζαν υψηλή, θετική και στατιστικά σημαντική συσχέτιση, αλλά και θετική συσχέτιση με τις ακαδημαϊκές επιδόσεις των παιδιών. Από την άλλη πλευρά, από τις αναλύσεις φάνηκε ότι οι επιδόσεις των μαθητών στο τεστ Torrance εμφάνιζαν μικρή και στατιστικά σημαντική συσχέτιση ανάμεσα με τις αξιολογήσεις των εικαστικών, αλλά μη στατιστικά σημαντική σχέση με τις αξιολογήσεις των δασκάλων και τις ακαδημαϊκές επιδόσεις των παιδιών. Συμπερασματικά διαπιστώθηκε ότι οι δάσκαλοι αξιολογούν τη δημιουργικότητα χρησιμοποιώντας διαφορετικά κριτήρια από εκείνα του ψυχομετρικού εργαλείου. Oι εικαστικοί, αν και τείνουν να μοιράζονται παρόμοια κριτήρια αξιολόγησης με τους δασκάλους τα οποία απαντούν ως ένα βαθμό και στην εκπαιδευτική αξιολόγηση της ακαδημαϊκής επίδοσης, φαίνεται να λαμβάνουν υπόψη σε μικρότερο βαθμό και ορισμένα από τα κριτήρια του τεστ Torrance. Τέλος, οι διαστάσεις της δημιουργικότητας που αξιολογήθηκαν ψυχομετρικά δεν φαίνεται να λαμβάνονται υπόψη κατά την αξιολόγηση της ακαδημαϊκής επίδοσης.

Η μη αναμενόμενη χαμηλή σχολική επίδοση ή «υποεπίδοση» αποτελεί ένα ιδιαίτερα συχνό και σύνθετο φαινόμενο που απαντά σε μαθητές απ’ όλο το εύρος των γνωστικών και μαθησιακών ικανοτήτων και ιδιαίτερα στους μαθητές με υψηλές ικανότητες. Παρά τη συχνότητά της, ωστόσο, η υποεπίδοση αποτελεί ζήτημα που έχει απασχολήσει ελάχιστα την ελληνική εκπαιδευτική έρευνα. Η ανεπαρκής μελέτη του φαινομένου και των παραγόντων που συνδέονται με την εμφάνισή του, καθώς και η απουσία μεθόδων εντοπισμού μαθητών υψηλών ικανοτήτων με υποεπίδοση συνεπάγεται την απουσία στοχευμένων κι αποτελεσματικών μεθόδων για την αντιμετώπισή του. Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, η παρούσα εργασία αποβλέπει στον εντοπισμό μαθητών υψηλών γνωστικών και μαθησιακών ικανοτήτων με υποεπίδοση και τη διερεύνηση της σχέσης της με μια σειρά παραγόντων, όπως τα κίνητρα, η αυτορρύθμιση, οι στάσεις απέναντι στο σχολείο και τους εκπαιδευτικούς, με βάση το Μοντέλο Προσανατολισμού στην Επίδοση. Προς το σκοπό αυτό στην παρούσα έρευνα συμμετείχαν 519 μαθητές Γυμνασίου από 7 δημόσια σχολεία της Αθήνας με μέση ηλικία τα 13,7 έτη. Για τον εντοπισμό των μαθητών υψηλών ικανοτήτων κι εκείνων που παρουσίαζαν υποεπίδοση χρησιμοποιήθηκαν οι Προοδευτικές Μήτρες του Raven και το Κριτήριο Μαθησιακής Επάρκειας Detroit, καθώς και οι καρτέλες της σχολικής βαθμολογίας τους. Από την ανάλυση εντοπίστηκαν συνολικά 76 μαθητές με υποεπίδοση εκ των οποίων 15 παρουσίαζαν υψηλές γνωστικές και μαθησιακές ικανότητες, ενώ 61 προέρχονταν από το υπόλοιπο εύρος των γνωστικών και μαθησιακών ικανοτήτων. Περαιτέρω αναλύσεις του ρόλου των στάσεων απέναντι στο σχολείο, όπως προέκυψαν από τη χορήγηση του Ερωτηματολογίου Νοοτροπιών απέναντι στο Σχολείο, κατέδειξαν ότι οι μαθητές με υποεπίδοση παρουσίαζαν στατιστικά σημαντικές διαφορές από τους συμμαθητές τους στα κίνητρα και την αυτορρύθμιση. Επιπλέον, οι μαθητές με χαμηλή αποτίμηση των ακαδημαϊκών στόχων, φτωχά κίνητρα και ελλιπή αυτορρύθμιση έτειναν να παρουσιάζουν σοβαρότερη υποεπίδοση από τους συμμαθητές τους. Τα παραπάνω ευρήματα μπορούν να συμβάλουν στην κατεύθυνση της καλύτερης κατανόησης της υποεπίδοσης, αλλά και του σχεδιασμού παρεμβάσεων για την ψυχοπαιδαγωγική αποκατάστασή της.